Altruizmi "njerëzor" i milingonave

[Altin111]

Si vetëflijohet insekti punëtor për të mirën e gjithë kolonisë.

Një studim i fundit rrëfen e shpjegon sjelljen e veçantë të species më pjellore të planetit

Thonë se Mbreti Solomon u thoshte përtacëve që e rrethonin që të merrnin shembull nga milingonat punëtore dhe të bëheshin të mençur e duarshkathët si ato. Edhe i famshmi i fabulave, Ezopi i ka vlerësuar gjithmonë këto insekte me veti vërtet të rralla e të jashtëzakonshme, duke i bërë shpesh personazhe të fabulave për t‘u nxjerr në pah përunjësinë dhe mençurinë, madje edhe vizionin që ato kanë. Kjo duket për shembull në fabulën e milingonës punëtore, e cila gjatë gjithë verës u vinte rrotull luleve për të grumbulluar nektar që të kishte të hante muajve të dimrit, ndërkohë që gjinkalla përtace zhurmëmadhe e punëpak preferonte të dembelosej luleve në vend që të mendonte për kohën e vështirë që kishte përpara. Por tani ka edhe një tjetër arsye për ta admiruar insektin e vogël e punëtor që është i përhapur në të gjithë botën. Milingonat jo vetëm që janë shumë të dedikuara pas punës, por kanë edhe veti të tjera me të vërtetë të admirueshme prej të cilave ia vlen të marrin shembull edhe vetë qeniet njerëzore. Ato janë të gatshme që të japin edhe jetën për shoqe-shoqen dhe ndërmarrin rreziqe të mëdha për të mirën e gjithë kolonisë, ndërsa avancojnë në moshë e madje janë në gjendje që të vlerësojnë se edhe sa kohë u ka mbetur për të jetuar. Disa studiues britanikë kanë kryer një sërë studimesh dhe eksperimentesh laboratorike, të cilat kanë nxjerrë në pah aftësinë e milingonave për të parashikuar jetëgjatësinë e tyre dhe mbi të gjitha për ta përdorur kohën e mbetur të ekzistencës në të mirë të komunitetit, duke ndërmarrë gjatë kësaj periudhe edhe rreziqe të mëdha personale. Pra, sa më shumë që avancojnë në moshë, aq më shumë rrezikojnë milingonat për njëra-tjetrën, duke shfaqur një shembull altruizmi që nuk e gjen në një masë të tillë tek asnjë lloj specie tjetër. Sipas studimeve, një sjellje e tillë i sjell gjithë kolonisë një përfitim shumë të madh, pasi aktivitetet e rrezikshme të tilla si kërkimi i ushqimit më të mirë larg vendbanimit kërkojnë sigurisht edhe një ndërmarrje risku më të madhe se në rastin e kërkimit të ushqimit në afërsi. E veçanta dhe e mrekullueshmja është se milingonat kanë një instinkt, ose ndërgjegje mund t‘i vësh cilin emër të duash që rrugët e vështira t‘i ndërmarrin vetëm ato që janë më të moshuara, duke i lënë milingonat në moshë më të re që të kujdesen për mbarëvajtjen e vendit ku është përqendruar kolonia. Si rezultat milingonat më të reja në moshë kujdesen për çështjet që kanë të bëjnë me rregullin dhe mbijetesën e përditshme dhe ndërmarrin detyra më pak të rrezikshme se milingonat më të moçme të kolonisë. Ajo që shkencëtarët nuk kanë arritur të zbulojnë në veprime të tilla është lloji i mekanizmit që vë në lëvizje një sjellje të tillë, një dukuri të tillë te milingonat. Ata ende nuk i janë përgjigjur pyetjes se cila është ajo shtytje e brendshme që i bën milingonat të veprojnë me një ndërgjegje dhe altruizëm kaq të lartë dhe gjithmonë duke u nisur nga e mira e kolonisë dhe jo ajo personale. Por pyetja kryesore është se cili është mekanizmi që i bën ato të përcaktojnë me përpikmëri kohën e mbetur për të jetuar. Një nga mënyrat që mund të përdoren për të mësuar më shumë në lidhje me këtë dukuri interesante është shkurtimi artificialisht i jetës së një milingone, sigurisht në kushte eksperimentale. Në një rast të tillë mund të vrojtohet reagimi i milingonës së cilës në këtë rast nuk do t‘i dilnin llogaritë. Ndoshta në këtë mënyrë mund të kuptohet diçka nga një sjellje misterioze e këtij insekti të çmuar që në këtë rast mund të thuhet me plot gojë se është për t‘u marrë shembull edhe nga njerëzit. Eksperimenti për të parë reagimin e milingonës u krye në një ambient shumë të pasur me dyoksid karboni ku ndodhej edhe një koloni plot me milingona. Përqendrimi i madh i këtij gazi rrit aciditetin në enët e gjakut dhe shkurton jetën e insektit. Kjo teknikë ishte shumë graduale dhe deri diku e parashikueshme nga ana e milingonës. Ashtu siç pritej, milingona punëtore që e ndiente pranë mbarimin, nisi që të bënte fluturime më të gjata se milingonat e tjera në kërkim të burimeve të ushqimit që ndodheshin larg vendit të përqendrimit të kolonisë dhe këtë nisën ta bënin që në momentin e nisjes së përqendrimit të dyoksidit të karbonit në ajër. Sipas studiuesve, një veprim i tillë tregon se milingonat janë të ndjeshme ndaj çdo faktori që kushtëzon jetesën e tyre dhe në rastin e ndërhyrjeve të këtyre faktorëve kryejnë rillogaritjet e kohës së mbetur dhe menjëherë ndërmarrin fluturimet e largëta, që përbëjnë edhe shenjën e parë të fundit të tyre të afërm. Këto rezultate janë një tjetër shenjë e altruizmit të milingonave. Milingonat punëtore që ndodhen pranë fundit jo vetëm që janë të gatshme të sakrifikohen për hir të mbarëvajtjes së kolonisë e të milingonave më të reja dhe kryesisht për jetën e mbretëreshës së tyre, që është edhe krijesa për të cilën sakrifikohet gjithçka, por edhe të llogarisin saktësisht largësinë që duhet të përshkojnë për të gjetur nektar në raport me kohën e mbetur për të jetuar, pasi ato duan që sakrifica e tyre të mos shkojë kot, por të kthehet në një vlerë e dobi për tërë koloninë. Sipas studimit, një mënyrë e tillë të sjelli ekziston në të gjitha speciet e milingonave të njohura deri tani, të cilat mendohet të jenë rreth 9000. Për sa u përket milingonave punëtore ato janë me të vërtetë krijesa për t‘u admiruar, pasi shfaqin një altruizëm suprem, të jashtëzakonshëm. Ato ia dedikojnë jetën e tyre pasardhësve të milingonës mbretëreshë. Detyra e tyre është që të rrisnin pasardhësit e saj, duke mbetur vetë sterile, pra pa të drejtën e riprodhimit biologjik. Në fakt, kjo ndodh edhe tek insekte të tjera të ashtuquajtura sociale. Pikërisht këto lloj insektesh kanë habitur pa masë Darvinin dhe biologë të tjerë të gjeneratave të ndryshme që erdhën pas tij, pasi mënyra e jetesës e këtyre insekteve bie në kontradiktë me idenë qendrore të evolucionit, e cila është lënia pas e sa më shumë pasardhësve që të jetë e mundur. Sjellje të tilla kanë qenë dhe janë edhe në zemër të diskutimeve filozofike në lidhje me altruizmin njerëzor. Sikurse thotë edhe vetë Darvini, në librin e tij të vitit 1871 "Prejardhja e llojeve": "Ata që zgjedhin të sakrifikojnë jetën e tyre dhe ta humbasin atë po të jetë nevoja në të mirë të komunitetit, zakonisht nuk lënë pasardhës që mund të trashëgonin natyrën e tyre fisnike". Ka edhe kafshë të tjera, veç milingonave, të cilat njihen për sjelljet e tyre altruiste dhe pyetja që del në këtë rast është: si është e mundur që në një botë gjenesh egoiste mund të ekzistojnë specie që vetësakrifikohen për mbarëvajtjen e specieve të tjera? Kësaj pyetjeje i është përgjigjur përmes veprës së tij i famshmi Ëilliam Hamilton i Universitetit të Oksfordit. Ai shpjegoi se altruizmi i shfaqur te milingonat dhe tek insekte të tjera të ashtuquajtura sociale mund të shpjegohet përmes asaj që quhet "seleksion farefisnor". Me fjalë të tjera, një milingonëpunëtore femër është e përgatitur të humbasë jetën e saj për motrën e saj mbretëreshë, për shkak të gjenetikës së pazakontë që kanë insektet sociale, të cilat i konsiderojnë motrat më të rëndësishme se vetë fëmijët e tyre. Në thelb, një gjenetikë e tillë e privon milingona punëtore femër nga riprodhimi, por e bën atë gati të sakrifikojë gjithçka për fëmijët e motrës së saj mbretëreshë. Në thelb, ajo e bën këtë sakrificë për motrën e saj. E gjithë jeta e kësaj milingone punëtore i dedikohet rritjes së pasardhësve të motrës së saj dhe për këtë qëllim ajo është e gatshme të bëjë edhe sakrificën më sublime. Veçantia gjenetike e këtyre specieve qëndron në faktin se në ndryshim nga speciet e tjera në të cilat dy motra ndajnë 50% të materialit gjenetik me njëra-tjetrën, te këto lloj speciesh motrat ndajnë 75%. Një fakt i tillë shpjegon edhe shumëllojshmërinë dhe shtrirjen e madhe që kanë kolonitë e milingonave. Për shembull "ushtritë" e milingonave në Amerikën e Jugut janë më të populluarat. Një koloni nomade milingone mund të përbëhet nga 700 mijë anëtarë. Por a mund të shpjegohet altruizmi njerëzor përmes shembullit të altruizmit të një milingoe të thjeshtë? Një nga aktet më sublime e më të mëdha të altruizmit njerëzor është devocioni thuajse i plotë e tërësor i prindërve ndaj fëmijëve të tyre. Kjo konsiderohet edhe si shprehja e dashurisë më të madhe dhe pa kushte që një qenie njerëzore ka ndaj një qenieje tjetër të species së vet. Në njëfarë mënyre, një devocion i tillë mund të shpjegohet përmes teorisë së "seleksionit fisnor". Pjesa më e madhe e njerëzve, veç dashurisë për fëmijët e tyre, kanë një dashuri e përkushtim të rrallë ndaj fëmijëve të të afërmve të tyre, apo edhe fëmijëve që nuk kanë asnjë lloj lidhje gjaku me ata vetë. Pikërisht shprehja e altruizmit që njerëzit shfaqin ndaj njerëzve që nuk kanë të bëjnë fare me ta, devotshmëria e tyre që ndonjëherë nuk njeh asnjë limit është e pashpjegueshme, të paktën përmes teorisë së "seleksionit fisnor" si në rastin e milingonave. Ndoshta shkaku i këtij devocioni jo ndaj qenies me të cilat ke lidhje gjaku e gjenetike, por ndaj qenies së të njëjtës specie, është ndonjë rregull i pashkruar i ndonjë forme të panjohur altruizmi reciprok. Për sa i përket altruizmit njerëzor, sikurse shumë veprimeve, instinkteve e ndërgjegjësimeve të tjera po njerëzore, gjithçka bëhet shumë më e komplikuar se te speciet intelektualisht më të ulëta, por të paktën milingona modeste me veprimin e saj sublim na jep një informacion të vogël në lidhje me zanafillën e hershme të shfaqjes së altruizmit të qenies sonë.

Specia më pjellore në planet

Pesha e të gjithë milingonave të planetit, të bëra bashkë, e tejkalon peshën e të gjithë njerëzve të planetit. Milingonat kanë popullatën më të madhe ndër të gjitha kafshët në botë.
Janë jashtëzakonisht pjellore: Të vetmet vende pa një popullatë milingonash në planet janë Antarktida, Grinlanda, Islanda dhe disa pak ishuj të largët tropikalë.
Milingonat e dinë shumë mirë se si duhet të kujdesen për mbretërit e tyre. Një milingonë mbretëreshë mund të jetojë për rreth 30 vjet, ndërsa meshkujt punëtorë zakonisht jetojnë vetëm për pak javë
Një lloj specie milingonash afrikane është aq e rrezikshme sa mendohet se kanë një lloj helmi, i cili mund të shkaktojë vdekjen e njerëzve. Edhe pse bëhet fjalë për raste shumë të rralla, ka raste kur foshnje, apo edhe të rritur humbasin jetën pas sulmeve të masave të mëdha të milingonave, numri i të cilave mund ta kalojë 100-mijëshen.
Aktualisht, njihen rreth 9 mijë specie milingonash, por mendohet se mijëra të tjera nuk janë zbuluar. Në varësi të species dhe funksionit që kryejnë në koloni, milingonat mund të kenë një përmasë trupore që varion nga 2 milimetra deri në 25 milimetra.
Milingonat janë jashtëzakonisht të forta dhe shumë të shpejta. Ato mund të mbajnë një peshë që e kalon 20 herë peshën e tyre trupore dhe njëherazi të fluturojnë me një shpejtësi të jashtëzakonshme, pavarësisht masës së madhe që mund të ngarkojnë. Nëse njeriu do të kishte shpejtësinë e milingonës në kryerjen e veprimeve të përditshme, bota do t‘i ngjante një fushe të madhe hipizmi.
Milingonat nuk kanë aftësi përtypëse, ndaj ushqimin thjesht e thithin
Kanë dy stomakë: një për të tretur ushqimin e tyre dhe tjetrin në funksion të milingonave të tjera në koloni, pra për të mbajtur dhe transportuar lëndët ushqimore nga një vend në tjetrin.
Milingonat janë jashtëzakonisht të rregullta dhe të pastra. Brenda një kolonie ekzistojnë milingona punëtore, detyra e të cilave është vetëm ajo e nxjerrjes jashtë vendit të banimit e plehrave dhe e mbeturinave