Perurohet minarja e xhamisë së themeluesit të Korçës

[kuklla]

Perurohet minarja e xhamisë së themeluesit të Korçës, Khoxha Mirahor Evel, Iljaz beut

Korçë-Korça ka përjetuar një nga ngjarjet më të mëdha të saj. Së fundi, pas disa dekadash harrese, është përuruar ngritja e minares së themeluesit të qytetit të Korçës, Iljaz bej Mirahorit ose siç njihet ndryshe me titujt e tij, Khoxha Mirahor Evel, Iljaz beu, ku titujt kanë kuptimin, i madhi dhe i nderuari, kryegjenerali Iljaz beu. Në këtë përurim merrnin pjesë të gjithë. Ishin të pranishëm prefektja e qarkut Korçë, prof. dr. Elfrida Zefi, kryetari i Këshillit të Qarkut, Ilia Milo, nuk mungonte as kryebashkiaku, Niko Peleshi. Ishin të pranishëm edhe përfaqësues të kishës ortodokse në Korçë. Pjesëmarrja e të gjithëve ishte një shenjë e dukshme nderimi për njeriun që i dha jetë këtij qyteti që tashmë ka mbushur më shumë se 500 vjet nga dita e themelimit të tij. Edhe pse shumë studiues kanë bërë përpjekje për të gjetur etimologjinë e fjalës “Korça”, ku më së shumti e kanë kërkuar te fjala “goricë” ose “gorica” sërish nuk kanë mundur të mbërrijnë në një konkluzion përfundimtar. Ajo çka është hedhur poshtë përfundimisht ka të bëjë me faktin se fjala “Korçë” nuk vjen nga fjala “kori” apo “korica”. Ndryshe nga këta studiues, Nuçi Naçi dhe shumë të tjerë, kanë mendimin se emri i qytetit të Korçës vjen nga fjala “Khoxha”, çka do të thotë se ky qytet mban emrin e themeluesit të saj. Pavarësisht nga të gjitha këto, gjithë qyteti i Korçës ishte i pranishëm në përurimin e minares së xhamisë së themeluesit të qytetit, Khoxha Mirahorit. Tashmë minarja e ndërtuar së pari që nga viti 1496 ka të gjitha parametrat arkitekturorë që ka patur që nga zanafilla e saj. Është po aq e lartë sa ishte kur u ideua nga vetë Mirahori.

Mirahori i jep Korçës statusin e Kasabasë

Ditën e përurimit të minares gjithkush do të vinte re se xhamia e qytetit kishte një bukuri të jashtëzakonshme, por edhe rrugën nëpër të cilën kishte ecur Korça. Fillimisht në këtë vend ndodheshin vetëm dy fshatra të vegjël me çifçinj, Peskëpia (fshati me 5 shtëpi) dhe Gjorixha, ndërsa më pas do të vinte qyteti i Korçës ose Kasabaja. Edhe për këtë arsye gjithë Korça ishte aty. Por si kishin rrjedhur ngjarjet deri në marrjen e statusit të Kasabasë? Xhamia e Koxha Mirahor Evel Iljaz beut është xhami me kupolë, çka do të thotë se të gjitha xhamitë e këtij lloji sillnin me vete edhe një mjeshtëri të madhe arkitekturore. Ndërtuesit e tyre jepnin fonde të konsiderueshme, me qëllim që të mos u mungonte asgjë. Të njëjtën gjë bëri edhe themeluesi i Korçës, Mirahori, sepse që nga mbërritja e tij në vendlindje, në Panarit, (para vitit 1484), që në atë kohë bënte pjesë në vilajetin e Manastirit ose në kazanë e Përmetit kishte ideuar ngritjen e një qyteti të madh dhe të bukur. Ai ishte shkolluar në kryeqendrën e perandorisë osmane në Enderun-i Humajun në Edrene. Kishte marrë titullin profesor, kishte shërbyer si guvernator (vali) në Janinë,(1460-1465), por edhe në vilajete të tjera. Kishte gjithë njohuritë për ngritjen e një qyteti. Aty ku sot gjendet Korça, kryqëzoheshin rrugët për në Manastir, Kostur e Janinë, ekzistonte fusha dhe mali, pylli dhe ujërat dhe që të gjitha këto Mirahori i dinte mirë. Në saj të ndërtimeve të bëra nga vetë ai, Korça fitoi statusin e të qenit kasaba (qytet). Sipas studiuesve, kasabatë më të rëndësishme kanë qenë Kavaja, Gjakova, Kaçaniku, Tirana, Peqini, Zinova apo Rogova e të tjera, por kasabaja e Korçës renditej e para. Ajo kishte një pazar të ndërtuar me rrugë të kalldrëmta me dyqane me qepena, zbukurime e kangjella. Nëse sot ky qytet njihet edhe si “qytet i kangjellave” zanafillën e ka që nga ndërtimet e Mirahorit. Edhe për këtë arsye gjithë të pranishmit që merrnin pjesë në përurimin e Minares, kujtonin historinë që kishte rrjedhur për Korçën. Investimi i sapopërfunduar u konsiderua si një dhuratë për qytetin e Korçës, si një përkujdesje e qeverisë demokratike, sepse nga diktatori Hoxha dhe socialistët e ardhur në pushtet nuk u kujtua ndonjëherë as minarja dhe as kulla e sahatit. Megjithatë, edhe sot e kësaj dite xhamisë i mungon kulla e sahatit, rrënuar në të njëjtën ditë me minaren nga tërmeti i vitit 1960. Nëse do të ishte edhe kjo kullë atëherë gjithçka do të ishte në përsosmërinë e saj të plotë

Mirahori kthen Korçën në qendër administrative

Përurimi i minares së xhamisë së themeluesit të qytetit të Korçës solli në kujtesën e të gjithëve edhe faktin se është Khoxha Mirahor Evel, Iljaz beu ai që e ktheu këtë qytet në një qendër administrative. Pas ndërtimit të lagjes “Kasaba” (1486- 1510), ku bënin pjesë pazari, medreseja (1496) hamami (1496) imareti, mensat publike, furrat e bukës, dyqanet, ndërtimi i rrugëve dhe urave, hapja e vendeve të punës përmes profesioneve dhe zanatevë të kohës, Korça do të kishte të konturuara qendrën sociale, fetare dhe tregtare, madje kjo e fundit do të kryesohej me pazarin më të bukur në gjithë vendin. Ndërkohë, Khoxha Mirahor Evel Iljaz beu do të vendoste në Korçë qendrën administrative të nahijes, (rajonit) të Korçës. Që nga viti 1496 e në vijim emri i qytetit të Korçës do të bëhej gjithnjë e më i dëgjuar. Veç kësaj ky njeri shkriu gjithë pasurinë e tij për ndërtimin e këtij qyteti që sot mban emrin Korça. Nga ky qytet kanë dalë shumë njerëz të njohur për bamirësitë e tyre, ku mund të përmendim milionerin Anastas Lakçe, Terpollarët, Josaf Korçarin, Gaqo Janaq Avramidhin, Koço Cickon, familjen Turtulli, por kryebamirësi i Korçës mbetet Khoxha Mirahor Evel, Iljaz beu. Ai ktheu gjithë pasurinë e tij në vakëf, çka do të thotë se u dha mundësi njerëzve që të jetonin e ndërtonin pa i paguar taksa shtetit.

Mirahori ishte njeri i shenjtë

Khoxha Mirahor Evel ishte njeri i shenjtë. Këtë thënie e gjejmë edhe te libri i Sami Frashërit, “Kamus-ul alam”, (fq 102, ku shkruan: “Mirahor Iliaz Beu konsiderohej si njeri i shenjtë”. Jo vetëm kaq për të ekziston edhe një legjendë. Thuhet se në çastin që Mirahori do të kthehej në Shqipëri, Sulltan Bajzazidi II i dha atij (Iljaz beut) një mushkë ku do të vraponte me të deri sa të perëndonte dielli. Në fund të ditës do të kishte në pronësi aq tokë sa do të kishte përshkuar ai me mushkën e tij. Gara do të fillonte me të mbërritur në Panarit. Sipas legjendës, Mirahorit iu desh të vraponte me mushkën në të gjithë vendet që ai dëshironte t’i kishte në pronësi. Vrapoi gjithë ditën. Kur po përfundonte dita dhe dielli po perëndonte, mushka e lodhur plasi e mbeti në vend. Që nga ai çast ajo u kthye ne gur dhe nga kërthiza e saj edhe sot e kësaj dite rrjedh ujë i bardhë. Ky shkëmb gjendet mes fshatrave Pulahë dhe Bellovodë. Shkëmbi ekziston vërtet, por sigurisht që gjithçka është legjendë. Duke u konsideruar si njeri i shenjtë, për të u thurën edhe shumë legjenda. Jo vetëm thuhet, por edhe është shkruar, ku përmendet fakti se në xhaminë e Koxha Mirahor Evel, Iljaz beut vinin të luteshin gjithë njerëzit e vilajetit, nga Devolli e Pogradeci nga Kolonja dhe Përmeti, por edhe nga manastiri dhe më larg se kaq. Nëse takoje në rrugë dikë që ishte nisur për në Korçë të thoshte: “Po vete te Khoxha”, “po shkoj te Khoxha”, “dua të takoj Khoxhën”, “dëshiroj të flas me Khoxhën”, etj. Nuçi Naçi thotë se nga ky përdorim kaq i shpeshtë i fjalës “Khoxha”, kjo fjalë u kthye në fjalën “Korça” dhe është kjo arsyeja pse ky qytet ka këtë emër. Banorët e vilajetit apo dhe të sanxhakut e njihnin me emrin Khoxha. Pvarësisht nga ky shpjegim, ai mbetet themeluesi i qytetit të Korçës. Dita e përurimit të minares së kësaj xhamie, mblodhi gjithë titullarët e institucioneve. Ishin të pranishëm edhe përfaqësuesit e kishës ortodokse në Korçë, çka tregon nderim për Khoxhën e madhe dhe një bashkëjetesë fetare të lavdërueshme, ndoshta të papërsëritshme në ndonjë vend tjetër të botës