Disa Informacione Rreth Informatikes

[Kliton]

Informatika

Wireless LAN dmth. “lidhje ajrore” te nje “Siperfaqe Lokale/Vendore e Rrjetit Kompjuterik” i cili mundeson te komunikojne permes signale digjitale (eng. digital singlans).

WLAN – qëndron për Wireless LAN por njihet edhe me termet si WiFi ose IEEE 802.11. Pra WLAN d.m.th. Wireless Local Area Network. Info: WiFi që shihni në pakot e WLAN-komponenteve qëndron për Wireless Fidelity nga kompania Wireles Ethernet Compatibility Alliance shkurt WECA. WECA është një alliance prej disa kompanive që parashtrojnë standardet për WLAN-komponentet.

Mbi WLAN në pika të shkurta do ti përmendi disa karakteristika të rëndësishme.

Teknika e transportimit të Datave pa kabla quhet Wireless LAN. IEEE 802.11 është standart për WLAN që është zbuluar në vitin 1997 nga instituti amerikan: Institute of Electrical and Electronics Engineersist, pra kjo organizatë qëndron pas IEEE shkurtesës. Kjo organizatë është përgjegjëse jo vetëm për komponentet në fushën Computer-ike por edhe në fushën e elektronikës dhe elektroteknikës. Momentalisht egzistojnë 860 IEEE standarte dhe 700 janë në fazën zbuluese.

Në sektorin shtëpiak përdoren IEEE 802.11 dhe IEEE 802.11b, por edhe të tjerë standarte egzistojnë. Ndryshimi ndërmjet variants a dhe b është që varianta a punon në një frekuenc prej 5 GHz kurse b përdor 2,4 GHz. 2.4GHz qëndron në të ashtëquajturën ISM-frekuenc dhe kjo është më e rëndësishmja! ISM qëndron për Industrial Scientific and Medicine, dhe është e lirë pra nuk duhet të paguhet nëse shfrytëzohet kjo teknologji !

Më në fund edhe në Evropë është dhënë e lirë (që nga fundi i vitit 2002) edhe IEEE802.11a.

Më parë ishte e lirë për përdorim vetëm në USA. IEEE802.11a është më e shpejtë se sa IEEE802.11b.

A-standardi arrin transferimin e Datave maximal prej 56 MBit/s kurse B-standardi vetëm 11 MBit/s prej një gjatësi ndërmjet 30m (metrave) (teoritikisht). Nëse rritet kjo distancë vetëm prej 70 metreve atëherë Transferrate bie në 5,5 MBit/s, kurse në një largësi prej 100m kjo performancë bie në 2,1 MBit/s.

Për të rritur performancat përdoren të ashtëquajturin Range Extender. Në USA GSM Mobil përdorin frekuencat prej 1.900 MHz (1,9 GHz), kurse në Evropë 900 MHz dhe 1.800 MHz (1,8 GHz). Në frekuencën prej 2,4 GHz punojnë edhe aparate që përdoren në kuzhinat tona, Microwave, dhe janë një faktor pengues dhe destabilizues për WLAN komponentet.

Në Evropë qëndrojnë 13 kanale për përdorim të WLAN kurse në USA vetëm 11 kanale. Një kanal është i gjërë prej 22 MHz, këto kanale kanë një ndërmjetësim prej 5MHz. Që të mos vie deri tek pengesat ndërmjet kanaleve shumëzoni 5 MHz me 5 kanale, që jep një shumë prej 25 MHz. Pasi që gjerësia e një kanali është 22 MHz, 22 MHz mundsojnë një distancë të vie deri tek pengesat e frekuencave të këtyre kanaleve.
Përparsitë dhe të metat e WLAN
Përparsitë që ofron WLAN janë që nuk duhen kabllat të shtrihen dhe instalohen.

WLAN ofron flexibilitet dhe mobilitet. Kësi soji shfytëzuesit që përdorin Notebook mund të lëvizin të lirë dhe nuk janë të mvarun nga prizat e rrjetës. Në metropolet e sotme por edhe në aeroporte dhe hotele me ndihmën e të ashtë quajturve Hotspots, mundeni të surfoni dhe komunikoni pa ndonjë problem. Info: Hotspot quhen pikat ku mundeni të qaseni nëpërmjet WLAN në Internet.

Por kujdes gjatë surfimit mundeni të ju kushtoj shtrenjt. Së pari kontrolloni qmimet dhe ofruesit e WLAN.

Të metat e WLAN janë që IEEE.11b mund të transferon Datat vetëm me një shpejtësi prej max. 11 Mbit/s. Me rritjen e shfrytëzuesve tek WLAN kjo performanc bie dukshëm. Një problem tjetër nuk janë stabile sikurse LAN. Nëse vie deri tek pengesa e WLAN sinjalit ndërprehet transferimi i Datave. Pengues janë edhe Radar stacionet e ushtrisë apo satcionet që punojnë me frekuenca të ngjajshme, trafostacionet elektrike etj.

Materialet që pengojnë dhe janë shkaktarë për humbjen e sinjaleve të WLAN janë si më poshtë :



Një ndër pikat më të dobëta tek WLAN është siguria.

Tek LAN një Hacker duhet që në njërin skaj të kabllës së rrjetës të së paku të ketë një lidhje ose një lidhje në LAN të shfrytëzon pa u hetuar. Kurse WLAN nuk posedon ndonjë fund të kabllës por dërgon Datat me valë në të gjitha drejtimet. Me fjalë të tjera gjdo Computer që kontakton nëpërmjet një WLAN karte teknikisht munden Datat të shihen dhe pranohen. Disa medoda më e njoftuna për përgjimin e WLAN rrjetave janë :

Wardriving

Realizohet me një Notebook që ka të instaluar një Tool për analizimin e rrjetave. Nëse Notebook-in tuaj përforconi edhe me një antenë externe rritet edhe distanca për përgjimin e WLAN-rrjetave. Wardriving nuk është një metodë atakuese dhe nuk denoheni nëse përgjoni ndonjë WLAN-rrjetë. Kjo është baraz sikurse dyert dhe dritartet e shtëpisë tuaj lerni hapun e dikush shikon në shtëpinë tuaj por nuk dëmton apo merr diçka.

Eavesdropping

Një medodë tjetër për atakimin e WLAN-rrjetave është Eavesdropping=përgjim. Sulmuesi së pari kontrollon sigurin e një WLAN-rrjete dhe pastaj me një Program përgjues (Sniffer-Tool) mundet të gjitha Datat të spiunon. Kjo është ana negative e Sniffer-Tool-ve,

Denial of Service

Sa i përket rrjetave nuk kemi vetëm spiunimin por edhe sabotimin e këtyre rrjetave. DOS shkurtesa qëndron për Denial of Service që me anë të këtyre atakeve shkakërrohet plotësisht një LAN apo WLAN-rrjetë.

Hi-Jacker

Me siguri ndoshta keni krijuar një Internet lidhje (ICS) të përbashkët në rrjetën tuaj që të mund edhe shfrytëzuesit tjerë pa ndonjë vështërsi të munden të qasen në Internet. Por ndosha nuk keni menduar për sigurinë që edhe shfrytëzuesit tjerë munden të qasen në rrjetë tuaj. Së pari këto surfues që shfrytëzojnë rrjetën tuaj, vërtetojnë qarkullimin e Datave deri sa të shohin Computer-in apo më mirë me thanë IP-address-ën që drejton Frames.

Pastaj këto surfues të padëshiruar këtë IP-address vendosin në Notebook-in e tyre si Gateway ku dotë munden të surfojnë me shpenzimet tuaja.

[Kliton]

Në informatikë, një sistem operativ (shkurtuar në SO, ang. OS, Operating System) është programi kryesor dhe përgjegjës për kontrollin e drejtpërdrejtë dhe mbarëvajtjen e harduerit, që përbën një kompjuter dhe operacionet (veprimet) bazë.

Programet kompjuterike mund të ndahen në dy kategori kryesore:

* – programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit
* – programet zbatuese qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre;

Bashkesia e Programeve te Sistemit njihet me emrin Sistemi Operativ (SO).

Perberja

Sistemi operativ përbëhet nga një sistem më vete i quajtur kernel (bërthama) dhe nga një numër programesh të sistemit.

Qellimi i Sistemit Operativ

* Drejtimi i burimeve te sistemit te perpunimit
* Lehtësimi i komunikimit midis personit dhe makines.(kompjuterit)

Aktivitetet e Sistemit Operativ

1. Drejtimi i kujteses masive (file system);
2. Drejtimi i kujteses( memories) RAM;
3. Drejtimi i proceseve;
4. Drejtimi i nderfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit;
5. Perdorimi njekohesisht i shume perdoruesve ne te njejten makine;
6. Kryerje e njekoheshme e shume proceseve mbi te njeten makine.

Struktura e Sistemit Operativ

Sistemet Operative janë pergjithesisht te perbere nga nje bashkesi modulesh, sejcili me nje funksion te percaktuar. Modulet e ndryshme te sistemit operativ veprojne midis tyre sipas rregullave te percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines.

Drejtuesi i proceseve

Eshte moduli qe kontrollon sinkronizimin, nderprerjen dhe riaktivizimin e programeve ne punim te cileve iu atribuohet nje procesor. Drejtimi i proceseve behet ne menyra te ndryshme, ne varesi te tipit te perdorimit qe ben sistemi.

Programi qe kryen shperndarjen e kohes se CPU-se midis proceseve te ndryshme aktive, ne menyre periodike, quhet “Scheduler” (planifikues). Ne rastin e perpunuesve shume-procesore, drejton edhe bashkepunimin midis CPU-ve te ndryshme, te pranishme ne sistem.

Skedarizimi

Politikat e skedarizimit te perdorura nga scheduler janë te grupuara ne dy kategori te medha: Zëvendësues: CPU-ja ne perdorim nga procesori, mund te hiqet dhe ti kalohet nje procesori tjetr, ne cfaredo momenti;

Jozëvendësues : nese procesi ka filluar perdorimin e CPU-se nuk mund te nderpritet derisa ai vete te ndalet.

Sistemet Mono-Tasking (një detyrësh)

* Sistemet Operative qe bejne kryerjen e nje programi te vetem njihen me emrin mono-tasking (një detyrësh);
* Nuk është e mundur te nderpritet kryerja i nje programi për ti dhene CPU-ne nje tjeter programi
* Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS).
Sistemet Multi-Tasking (shumë-detyrësh)

Sistemet Operative qe lejojne kryerjen e njehersheme te shume programeve njihen si shumë-detyrësh (Windows-NT , Linux); Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i kalohet nje programi tjeter.

Sistemet Time-Sharing (kohë-ndarës)

Nje zhvillim i sitemeve shumë-detyrësh janë sistemet kohë-ndarës. Çdo program ne veprim kryhet periodikisht ne intervale te vogla kohe.

Nese shpejtesia e procesorit është mjaft e larte krijohet pershtypja e nje zhvillimi paralel te proceseve.

Drejtuesi i kujteses

* Organizimi dhe drejtimi i kujteses qendrore është pamja me kritike ne krijimin e nje SO;
* Drejtuesi i kujteses është moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e kujteses ne detyra (task) te ndryshme (për te kryer nje detyre është e nevojshme qe kodi i saj te futet ne kujtese);
* Koklavitja e drejtuesit te kujteses varet nga tipi i SO;
* Ne sistemet shume-detyresh mund te ngarkohen ne kujtese shume programe njekohesisht
* Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale
Kujtesa Virtuale

* Shpesh kujtesa kompjuterike nuk është e mjaftueshme për te permbajtur te gjitha kodet e detyrave te ndryshme;
* Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate çast;
* Perdoret koncepti i kujteses virtuale.
* Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga kujtesa qendrore dhe te vendosen ne diskun kompjuterik ne zonen e quajtur zona e shkembimit (swap-it).
* Raporti i dimensioneve te zones shkembyese dhe e RAM-it është 3 : 1 (maksimum);
* Procesoret moderne zoterojne mekanizma harduere për te lehtesuar drejtimin e kujteses virtuale.
Drejtuesi i sistemit te dosjeve

Drejtuesi i sistemit te dosjeve (file system) është moduli i sistemit operativ qe ben drejtimin e informacioneve te ruajtura ne mekanizmat e kujteses masive. Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar.

Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:

* – Te jepet nje mekanizem për identifikimin e dosjeve;
* – Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave;
* – Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te kujtimit;
* – Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.

Organizimi

Gati te gjithe sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te sistemit te dosjeve. Elementi qe ben rigrupimin e shume dosjeve se bashku quhet drejtoria (directory); Bashkesia hierarkike e drejtorive dhe dosjeve mund te paraqitet nepermjet nje skeme grafike te drejtorive.

Drejtuesi i mekanizmave te Hyrje-Daljes (Input/Output ose I/O)

Drejtuesi i mekanizmave te I/O është moduli i SO i ngarkuar me dhenien e detyrave mekanizmave qe bejne kerkesen dhe për ti kontrolluar. Nga ata varet cilesia dhe tipi i pajisjeve te lidhura ne kompjuter dhe te njohura nga sistemi.

Udhezuesi i pajisjeve (Device Driver)

Kontrolli i mekanizmave te H/N behet permes programeve te posaçme te quajtura udhezuesi i pajisjeve (Device Driver); udhezuesi i pajisjeve kryhet nga prodhuesit e mekanizmave qe njohin shume mire veçorite fizike.

Keto programe kryejne keto funksione:

* Bejne transparente veçorite tipike fizike te çdo mekanizmi;
* Drejtojne komunikimin e sinjaleve drejt mekanizmave;
* Drejtojne mosmarrveshjet, ne rastin kur dy ose me shume detyra duan te hyjne njekohesisht ne te njejtin mekanizem.

Nderfaqja e perdoruesit

Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma për ta bere sa me te lehte perdorimin e sistemit nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te hyrjes ne kompjuter merr emrin e nderfaqes se perdoruesit

* Nderfaqja tekstuale:
o komanda perkthyese (guacke - shell )
o Shembull MS-DOS
* Nderfaqja grafike (me dritare):
o Nxjerrja e programeve te ndryshme shfaqet ne menyre grafike permes dritareve
o Perdorimi i skicave e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;

Sistemet e pranishëm në treg

Në treg janë të pranishëm një sasi e madhe sistemesh operative. Në të kaluarën prirja e shtëpive prodhuese të sistemeve të perpunimit ishte që të zhvillonin sisteme operative për arkitekturën e tyre, prirja e sotme është ajo a sistemave operative të përdorshëm në platforma të ndryshme. Kjo është lista e sistemeve më të njohur:

Sistema si UNIX

Janë sistemet operativë të lidhur me System V, BSD, Linux,Ubuntu.
Janë sisteme me liçense: GNU, Open source (kod i hapur), Freeware, etj.
Këto sisteme janë edhe disa nga sistemet më të sigurtë dhe të fortë (të qëndrueshëm).

Microsoft Windows
Desktop i Vista i nisur për herë të parë.
Desktop i Vista i nisur për herë të parë.

Është sistemi operatv më i përhapur.

Apple Mac OS X
Një pamje ekrani e sistemit operativ nga Apple: OS X Leopard
Një pamje ekrani e sistemit operativ nga Apple: OS X Leopard

Një nga sistemet më të sigurtë.

[Kliton]

RAM ( shkurtimi i Random-acces memory - lexo Random-akses memory me kuptimin Kujtesë me hyrje të rastësishme) është kujtesa kryesore e përkohshme e kompjuterit. Në tërsine e kupjuterit kjo kujtesë pasqyronë trurin e vogël të njeriut në të cilin mbahen të dhënat për një kohë të shurtë.

Kujtesa RAM është pikëprerje (udhëkryq) e të gjitha të dhënave, pavarësisht se nga vinë ato (nga kujtesa e përforcuar (hard disc), luajtsit e mediumeve (floppy, CD-player, DVD-player) apo mjetet tjera futëse të të dhënave si tastatiera). Kujtesa RAM në tërësi është një pasqyrim i tavolinës së punës në një punishte, nga e cila organizohet veprimtaria përkatëse.

E rëndësishme është të përmendim se kur kompjuteri fiket, kujtesa RAM zbrazet, pra ikën i gjithë informacioni që ishte në të. Pra, n.q.s jeni duke shkruar një letër dhe … “ikin dritat” , e gjithë puna do të shkojë kot nëse nuk e keni regjistruar atë (ka mënyra e mjete nga memorja RAM në njësitë e disqeve, vetëm n.q.s jepni komandën për regjistrimin e tij në to. N.q.s programi që përdorni për një qëllim ose një tjetër ndërpritet (ose bllokohet) përpara se ta regjistroni atë punë të bërë deri në atë moment, kompjuteri do ta zbrazë kujtesen RAM dhe do ta ri-fillojë atë me ngarkesën e re (programin).


Pc

Kompjuteri personal (ang.: Personal Computer, lexo: Pësënëll Kompjutër ose shkurt PC) është një kompjuter, çmimi, madhësia etj. të të cilit e bëjnë atë të përdorshëm në mënyrë individuale, dhe i cili ka për qëllim të operohet në mënyrë direkte nga një përdorues, pa operatorë kompjuterësh intervenues.

Sot një PC mund të jetë një kompjuter desktop, laptop ose kompjuter tablet. Sistemet operative më të zakonshme janë Microsoft Windows, Mac OS dhe Linux, ndëra mikroprocesorët më të zakonshëm janë CPU-të x86-compatible.


Local Area Network

Local Area Networks (LAN) - rrjetet lokale (fjalë për fjalë rrjete të sipërfaqes lokale), janë rrjete private, të cilat shërbejnë për të ndërlidhur aparatura të rrjetit në një distancë të kufizuar e cila varion nga disa metra brenda një ndërtese deri në disa kilometra brenda një zone të caktuar. LANet dallohen nga rrjetet e tjera (PAN, MAN, WAN) nga madhësia, teknologjia e transmetimit dhe topologjia e përdorur.

[Kliton]

Fizikisht kjo paraqitet në form të një pllakëze elektronike e cila është e vendosur në motherboard. Një pllakëz përmban disa çipa secili prej tyra përmban me miliona transistor,ku ne secilin prej tyre kompjuteri i palon apo radhitë një pjes të informacionit të nevojshëm .Ndryshe kjo quhet edhe si memorje e gjallë sepse për funksionimin e saj nevojitet “ushqyerja” e vazhdueshme me rrymë
Procesori për të mos humbur kohë ti kërkoj të dhënat( tekste, imazhe audio apo video ) në hard disk apo ne një cd ai i vendos perkosisht ne memorje vetem një herë në fillim të çdo operacioni,dhe kështu sa herë që ka nevoj i gjen në memorije deri sa eventualisht të vendosim ta regjistrojm apo ruajm ne hard disk apo në cd.Kështu ndodh edhe me sistemin operativ si p.sh windowsi kur ta startojm PC atëhere funksionet e nevojshme ngarkohen ne memorje. Sistemet operative janë shfrytzues të mdhenj te memorjes (windows 95 i duheshin32Mo për te funksionuar windowsXP i duhen minimum 128Mo për tu instaluar 256Mo që të funksionoj)sa me e madhe te jete memorja aq më i shpejt do te jete kompjuteri.

Llojet e memorjes te perdorura te PC aktuale

SD-RAM
Ky lloj i memorjes është i përdorur prej vitit 1997

Rambus apo R-DRAM
i shfaqur me1999 ,është përdorur te disa Pentium 3 dhe në fillim të Pentium 4

DDR-SDRAM
Double Data Rate SDRAM Ndryshe quhet edhe DDR dhe kjo është e bazuar ne teknologjin e SD-RAM por dyfish më e shpejte
DDR2-SDRAM
apo DDR II Teknologjia e përdorur te ky lloj mundëson arritjen e shpejtesis dyfish me te madhe se DDR-SDRAM


Memoria e punes

Memoria e punës (gjer. : Arbeitspeiche) - emërtim i përdorur nga shqipëfolësit me ndikim nga gjuha gjermane për një memorie të njehësuesit qendrorë të një makine llogaritëse i cili regjistronë programet dhe sasin e të thënave të pa përfunduara.


Kujtesa kompjuterike


Fjala Memorie kompiuteri, Magazinim Kompiuteri i drejtohet një komponenti, mjeti apo mjetëve për regjistrim të një kompiuteri, që mban të dhëna dixhitale të përdorura për llogaritjen e disa intervaleve të mëtejshëm. Magazinimi i kompiuterit pajis thelbin kryesorë të kompiuterave modernë.


Kujtesa e qendrueshme



Kujtesa e qëndrueshme (ang. non-volatile memory ose NVM ose non-volatile storage) është një lloj kujtese kompjuterike që mund të mbajë informacionet e ruajtura edhe atëherë kur nuk ndodhet nën rrymë elektrike. Shëmbuj të kësaj kujtese janë: kujtesa vetë lexuese, kujtesa rrufe, shumica e llojeve të pajisjeve të mbajtësve kompjuterikë magnetikë (si disku i ngurtë, disku i flashkët, dhe shiriti magnetik) disk vërtitësit optikë, dhe mënyrat e hershme të ruajtësve kompjuterikë si p.sh. shiriti vrimor dhe karta vrimore.

Tipet e Memorjeve të kompiuterit
E paqëndrueshme

* DRAM
* eDRAM
* SRAM
* 1T-SRAM
* Upcoming
o Z-RAM
o TTRAM

Non-Volatile

* ROM
o PROM
o EAROM
o EPROM
o EEPROM
o Memorie Flash
* Upcoming
o FeRAM
o MRAM
o PRAM
o SONOS
o RRAM
o NRAM

[Kliton]

Kilobyte perbëhet prej fjales Kilo dhe fjales byte, fjala Kilo përdoret në shkencat natyrore dhe simbolizon 103 = 1000, dmth kur një njësis (matëse) i shtohet parashtesa kilo aterher ajo njesi shumzohet me 1000, psh 1 Kilo (1000) dhe 1 metër (1 m) kur i bashkojm del 1 km (1 kilo metër) e cila është e barabart me 1000 m (metër) pra fjalën kilo mund ta zëvendësojm me 1000. Kurse Kilo ne informatik përdoret jo për 1000 gjegjësisht për 103 por për 1024 (210=1024, edhe numri 8 luan nje rrol të rrëndësishem pasi 1 Byte = 8 bit [1]) pra :

1 Kilobyte (Shkurtimisht KB) = 1024 Byte.


Kjubit

Ne informatiken kuantike kjubiti eshte njesia baze e informacionit. Fjala eshte nje shkurtim i bitit kuantik (quantum bit). Ne ndryshim nga biti klasik ne informatike i cili merr vetem vlerat nje ose zero kubiti mund te marre gjithashtu edhe vlera qe jane nje kombinim linear i vlerave nje ose zero.E thene ndryshe gjendja e kubitit mund te jete nje superpozim i vlerave nje ose zero. Pra, sic shikohet kjubiti eshte fondamentalisht i ndryshem nga biti ne teorine klasike te informacionit.


Karta grafike

Karta grafike është një nga paisjet kryesore të kompjuterëve modern. Këto karta kanë në brendesi te tyre GPU-ne (Graphic Processing Unit), ky i fundit eshte shume i ngjashem me CPU por ndryshon ne faktin qe eshte i optimizuar ne kryerjen e operacioneve matematike qe jane mese te zakonshme ne manipulimin e grafikeve. Ky optimizim eshte diferenca kryesore midis GPU dhe CPU.

Nje element tjeter i rendesishem i kartes grafike eshte memoria. GPU e perdor memorie per te ruajtur rezultatet e perkohshme qe asaj i duhen per te kryer operacione ne menyre sa me eficente. Kjo memorie mund te perdoret edhe per qellime te tjera si ruajta e imazheve te cilat do te shfaqen se shpejti ne monitor. Sasia dhe tipi i kesaj memorie eshte nje faktor shume i rendesishem.

Karta grafike lidhet me monitorin nepermjet RAMDAC, ky i fundit e kthen sinjalin nga dixhital ne analog, i cili me pas shkon tek monitori, qofte ky CRT apo LCD. Disa karta grafike kane me shume se nje RAMDAC, kjo ben te mundur lidhjen e me shume se nje monitori me skeden grafike.

Duhet permendur fakti se disa nga prodhuesit e kartave grafike kane vene ne dispozicion te perdoruesve karta grafike te cilat ndodhen ne pllake ame(motherboard), keto jane me pak te fuqishme se kartat grafike te jashtme por jane zgjidhja me e mire per pedoruesit me buxhet te ulet si dhe ne rastin e kompjuterave notebook.

Prodhuesit me te rendesishem te kartave grafike ne bote jane
* NVIDIA
* ATI
* INTEL
* VIA

Hard disk

Hard Disk Drive, (lexo: Hard Disk Drajv, shkurt: HDD) është një memorizues magnetik (shpesh ferro-magnetik) i arkivave kompjuterike, i cili i shkruan arkivat binar mbi sipërfaqen e një disku rrotullues.

Fibrat optike

Fibrat optike janë fije qelqi industrial, përçuese (transmetuese) të dritës apo pjesë të spektrit të saj, që në krahsim me fijet e telit lejojnë një transmetim shumë më të shpejtë dhe më të madh të të dhënave. Avantazhi i tyre qëndron në faktin që trasmetojnë sinjale me shpejtesinë e dritës. Një sinjal elektrik për t’u transmetuar në fibër konvertohet në sinjal optik dhe anasjelltas.


eMule

eMule është një program file sharing (për përbashësinë e file-eve) për këmbimin e filmave, programeve, lojrave e gjërave te ngjashme të PC. Përdoret në Evropë nga një numër i madh i këmbyesëve të programeve, filmave, muzikës, lojrave.


Defragmentacion

Windows i radhit aplikacionet dhe skedat në hard disk nëpër clustra (grupe apo bashkesi). Pas shumë isntalimeve dhe çinstalimeve të programeve dhe fshirjes së skedawe “clusters” ndodhen të ndara. Më saktësish pas çinstalimit të një programi do të formohet një vend i lirë apo një vrimë në hard disk dhe kur e instalojm një program tjetër që është më i madh, ai do të shkoj në vendin e zbrazur të diskut d.m.th do të shpërndahet nëpër pjesët e lira. Kjo quhet Fragmentim dhe shpije deri te ngadalsimi i kompjuterit sepse windows i duhet të kërcej nga një cluster në tjetrin, në vend që të rrëshqas nga nga një cluster në atë fqinje. Pra defragmentimi është ai që i vendos clustrat në vendin e duhur.


DirectX

DirectX është biblioteka e funksioneve të domosdoshme për funksionimin e programeve multimediale dhe lojërave në windows. DirectX është një program i Microsoftit i cili qëndron mes Windowsit dhe kartës grafike kartës së zërit, mausit tastierës dhe joystick. Ky mundësoi zhvillimin e lojërave sepse kodet informatike tash shkruhet për versionin e DirectX e jo për secilin device veç e veç.

[Kliton]

Hardware

Më parë përcaktonte termi hardware në anglisht copa metali, me të cilat forcoheshin prodhime druri, me qëllim për të rritur cilësine(forcën, përdorimin e jetëgjatësinë) e tyre.

Sot përdoret harduer ndër të tjera për pajisje përbërëse në një Sistem Kompjuterik (Njehsor). Këtu hyjnë të gjithë grupet ndërtuese (procesori, kujtesa kompjuterike, etj.) dhe aparatet rrethuese. Më thjeshtë në harduer hyn çdo gjë që mund të preket. Përkundrazi përcaktohen si softuere programet e të dhënat (që nuk mund të preken).

Në harduer hyjnë:

* Mjetet dhënëse ( Shtypësi [printer], Ekrani, Rrezatuesi [Beamer], Zëforcuesi [altoparlanti]…)
* Mjetet futëse ( Tastiere, Mi, Kërraba [Joystick]…)
* Mjetet ruajtëse (Disk, Kujtesë rrufe, pajisjet CD-ROM disk, DVD disk, Zip disk, Jaz disk…)
* Kartat shtesë ( shtuese ) ( Karta Pamore[grafikes], Karta e Zërit, Karta Rrjetit, TV-karta, ISDN-Karta, USB-Karta…)
* Mjetet lexuese (lloje të ndryshme Scaner ose Kërkues ) dhe
* Pjesa themelore e ndërtimit të njehsorit ( kompjuterit ) siç është pllakëza amë (anglisht quhet edhe: mother- apo main-board), Çipi, Procesori dhe Kujtesa kompjuterike.

BIOS

BIOS është shkurtesë që del nga fjalët Basic Input/Output System e që ësht e njohur edhe gabimisht si Basic Integrated Operating System i referohet kodit të krijuar nga IBM e që është kompatibil për kompjuterin në ndezje (start) të tijë. Funksioni primarë i BIOS-it është që të përgatis aparatin që programet e tjera kompjuterike të ruajtura në formate dhe media të ndryshme si në hard disk, disketë, CD, DVD etj. të mundë të lexohen, ekzekutohen ose të kontrollojnë kompjuterin. Ky proces është i njohur si rinisje (ang.:Booting , shqiptimi:buting.).

Termi për herë të parë u paraqit në sistemin operativ CP/M për të përshkruar pjesë të CP/M gjat kohës së rinisjes. Shumica e verzioneve të DOS-it kan skedë emëruar si “IBMBIO.COM” ose “IO.SYS” që janë analoge me diskun CP/M njohur si BIOS.

BIOS-i ka fillimisht 3 funksione të rëndësishme:

* Të zbatoj disa teste dianjostike, për të kontrolluar gjëndjen e funksionimit të hardware-it dhe ti senjalizojë gabime të pritëshme, me një kodë sonor (beep code);
* Të lokalizojë sistemin operativë dhe ta karikojë në RAM;
* Të furnizojë një pamje software për futjen në periferikat dhe në hardwarin e PC-s.

Për ti rregulluar disa parametra në BIOS menjëher gjat ndezjes të kompjuterit shtypim tastën “del” apo F2 apo ndonjë kombinacion tjetër sipas produktorit i kompjuterit.


Baza e te dhenave

Bazat e të dhënave informatike janë programe të cilat shërbejnë për të mbajtur, ruajtur dhe përdorur lehtësisht të dhëna dhe dokumente të ndryshme. Bazat e të dhënave janë të ndërtuara në formën e një matrice ku kolonat përmbajnë tipin elementeve përbërëse të informacionit kurse rreshtat përmbajnë vetë informacionet.

Për shembull:

Nr | Emri | Mbiemri | Mosha | Vendlindja

1. | Agron | Bardhi | 27 | Shkodër 2. | Ilir | Bardhi | 32 | Tiranë

etj.

Për të futur dhe këshilluar të dhënat, bazat e të dhënave përdorin një gjuhë që quhet SQL. Bazat e të dhënave janë të shumta, mund të përmendim këtu Mysql, Oracle, Pgsql etj.


Per mendimin tim bota informatikes eshte e pa fundme,prandaj mund te shtoni rreth saj

[Kliton]

Krakeri (ang. cracker, quhet edhe Black hat - kapelezi) është emërtimi në fushën e informatikës që nënkupton:

* një person që depërton në një sistem kompjuterik pa leje, me qëllim për t´a dëmtuar (fshirjen e sirtarëve, vjedhjen e numrave të kartave kreditore, vendosjen e vireve, etj.), për ta përdorur këtë kompjuter si urëkalim për sulme të tjera ose edhe për të shfrytëzuar aftësinë e tij njehsuese ose gjerësinë e kanalit të rrjetit.
* një person që ndryshon kodin (çelësin) e softuerit për tu dëfryer (shpesh në softuerin e lojrave).

Me fjalë të shkurtra, krakeri është një haker shkatërrues dhe keqbërës në rrjetet kompjuterike.

Trojan horse

Kali i Trojës (ang.: Trojan horse ) është një malware i fshehur në një program tjëtër i cili pastaj kryen detyrën për te cilën është dërguar. Kështu që worm-ët ose virus-at, mund të jenë Kal i Trojës. Shpeshëherë trojanet hapin porta të kompjuterit pa dijen e shfrytëzuesit dhe shkarkojne virusa nga ndonjë faqe e caktuar e internetit. Ai poashtu mund të ju vjedhë fjalekalimet t´i kopjojë të dhënat apo të ekzekutojë çfardo qoftë aplikacioni. Por më së keqi është ajo se ai mundë të autorizoj dikë të hyjë në rrjetin apo kompjuterin tuaj dhe të marrë kontrollin mbi të.

Evoluimi i trojanëve
Versionet e para të trojanëve (shkurt nga kali i Trojës) nuk ishin shumë diskret sepse ata kur lansoheshin afishonin një mesazh të errorit të tipit: “një faill.DLL requis xxxxx.DLL nuk është gjetur”. Por versionet më të reja të trojaneve është shumë vështirë të detekthen sepse ata jan shumë diskret dhe mundë të jenë në mbrendësin e një programi i cili funksionon normalisht.


Hacker

Haker (anglisht, hacker = prerës) është emri që i jepet një personi që ka njohuri në programim kompjuterik, Teknologjitë e informacionit, Siguri kompjuterike dhe sidomos në njohjen e kompjuterikës në të githa fushat. Hakeri është një njeri që merret me përballimin e grishjeve mendore për te vepruar apo tejkaluar në mënyrë krijuese kufinjtë që i vihen, jo vetëm në fushat e interesuara të tij (zakonisht informatikën apo inxhenierinë elektronike) por në të gjitha lëmet e jetës se tij. Hakeri mund të cilësohet edhe si një njeri zelltar dhe kureshtar në fushën e informatikës dhe kompjuterikës që futet pa leje në kompjuterat (rrjetet kompjuterike) e qeverisë apo shoqërive (i shtyrë nga kureshtja për të mësuar më tepër) për të marrë informacionet që do.

Emërtimi haker përdorej rreth viteve ‘80 nga media dhe kultura popullore gabimisht për të treguar personin që hyn në një sistem apo rrjet të huaj kompjuterik pa leje me qëllim dëmtimin e tij, duke e ngatërruar me krakerin.

Në lëmin e kompjuter programimit hakeri është një programues që “mat e pret” ose arrin qëllimin e tij duke përdorur një rradhë ndryshimesh të shfrytëzimit apo zgjatjes së kodit (çelësit) apo burimit. Për disa njerëz, emri haker ka një famë të keqe dhe lidhet me personin që “kosit” ose përdor dhunë për të kryer detyra programuese të cilat janë të shëmtuara dhe të pasuksesshme. Trajta negative e emrit “hack” përdoret madje mes përdoruesve në kuptim pozitiv të hakerit.

Në fushën e sigurisë kompjuterike hakeri është një person i aftë të shfrytëzoje apo të hyje pa leje me anë të mjeshtrive e taktikave në një sistem kompjuterik. Kjo lidhet zakonisht me hakerat Black hats (kapele zinjtë). Kundërshtarët e tyre janë White hats (kapele bardhët) të cilet janë hakera me parime dhe etikë, që nuk dëmtojnë kurrë një sistem kompjuterik. Poashtu ka edhe Grey hats (Kapelat e përhirta). “Hakera” jo të mirfilltë që s´kanë shumë njohuri në programim apo në informatikë dhe që përdorin programe të gatshme nga të tjerët dhe dëmtojne çdo sistem të pambrojtur janë Script kiddies (fëmijë shkarravinash).

Në haker-kulturë, hakeri është një person që ka arritur një status të sigurt shoqëror dhe është i njohur midis antarëve të kulturës për kryerje të vlerave kulturore dhe një sasi të besueshme të diturisë teknike.



User Datagram Protocol

User Datagram Protocol (shqip: Protokolli i Paketave të Përdoruesit, shkurt UDP) është një nga protokollët kryesorë së Suitit të Protokollëve të Internetit. Me anë të UDP, programe në rrjetet kompjuterike mund të dërgojnë mesazhe të shkurta njëri tjetrit, të njojtura si paketa (duke përdorur Socket i Paketave). Protokolli u projektua nga David P. Reed në 1980.

UDP nuk garanton reliabilitet (en: reliability) ose radhimin në rrugë si TCP bën. Paketat mund të vinë të pa radhitura, të duken të dyfishta, ose të humbasin pa paralajmëruar. Jo kontrollimi i vëndarritjes së paketave e bë UDP të shpejtë dhe më eficientë për aplikacionet që nuk duhen të garantojnë mbërritjen e paketave. UDP është e nevojshme për shërbyesët (server) që i përgjigjen pyetjeve (queries) të vogla nga një numër shumë i madh klientësh. Në kundërshtim me TCP, UDP ka kompatibilitet me shpërndarjen e paketave (en packet broadcast, i dërgon paketa të gjithve në një rrjet lokal) dhe multicasting (i dërgon paketa të gjithë atyre që janë të nënshkruar).

Në disa nga aplikacionet e rrjetës që përdorin UDP përfshihen: Domain Name System (DNS), streaming media applications si IPTV, Voice over IP (VoIP), Trivial File Trannsfer Protocol (TFTP), dhe lojrat në rrjetë.