Esmihan Hanëm, gruaja që “hante” pashallarë...

[kuklla]

Esmihan Hanëm, gruaja që “hante” pashallarë...
VEPROR HASANI
22/04/2009 Kronikat e kohës sidomos nga gazetarët vënë pas çdo krimi dhe vrasjeje emrin e nënës së Ali Pashë Tepelenës

Esmihan Hanëmi ose siç e thërrisnin ndryshe, Hankoja, ishte nëna e Ali Pashë Tepelenës. Po kush ishte ajo në të vërtetë? Mbi figurën e kësaj gruaje është hedhur baltë me një tepri të shfrenuar deri në absurditet. Hankoja cilësohet si “një qenie me shpirt ujkonje”, pjellë e smirës dhe e xhelozisë”, “njeriu që injekton tek i biri, Ali Pashë Tepelena urrejtjen për të afërmit, egërsinë, shpirtin e egër, etj”. “Esmihan Hanëmi është gruaja e të 99-ve, e hurit dhe e litarit, e helmit dhe e thikës, e vrasjeve shekspiriane”, “e pamoralshme deri në ditën e vdekjes së saj”. “Hankoja është gruaja që meshkujt e Kardhiqit e kapën rob gjatë një luftimi dhe që e përdhunuan për 40 ditë me radhë”. “Kjo grua është shtriga që helmoi dy fëmijët e të shoqit, Veliut, të cilët i kishte patur me gruan e parë”. Është krijesa e djallit që nxit të birin, Aliun, drejt krimit dhe vrasjes që në moshë të re”. Në çdo hap që hedh Ali Pashë Tepelena “shkëlqejnë” këshillat djallëzore të Esmihan Hanëmit. Nëpërmjet Aliut ajo është gjithmonëë aty ku ka vrasje. Në këtë mënyrë përpiqen ta prezantojnë kronikat e botës perëndimore të asaj kohe, të cilat në mjaft raste janë shkruar 200 vjet pas vdekjes së Esmihan Hanëmit, siç është rasti i autorit William Plomer; “The diamond of Janina - Ali Pasha, 1741-1822, London, 1961”. Pas gjithë këtij përshkrimi, kronikat e kohës përpiqen të interpretojnë jetën e Ali Pashë Tepelenës, njësoj sikur brenda qenies së tij të ketë hyrë shpirti djallëzor dhe i errët i Hankos.

Gazetarët e botës perëndimore, veçanërisht ata francezë, rusë apo anglezë, por edhe të tjerë, pasi e kanë gdhendur figurën e Esmihan Hanëmit si një grua të pamoralshme, e kishin shumë të lehtë që pas kësaj, vrasjet e pashallarëve të Shqipërisë t’i shihnin si skenarë të kësaj gruaje që ndryshe e thërrisnin Hanko. Sipas tyre, ajo mund të bënte gjithçka, ishte “djallëzia” dhe “ferri” vetë. Ajo mund të sulmonte çdo pasha të vendit, t’i sillte vdekjen atij përmes shpatës apo helmit, njësoj sikur pashallarët të ishin kalorës të vetmuar. Në të gjitha përshkrimet e kronikanëve perëndimorë, kjo grua flet me gjuhën e personazheve të Shekspirit: “Ji gjakësor, guximtar dhe i vendosur”! Këto janë mësimet dhe këshillat e saj për të birin. Duket qartë se gazetarët e asaj kohe kërkonin të çuditnin botën me personazhin e tyre. Më shumë se sa për të ngritur apo rrënuar figurën e Esmihan Hanëmit për ta kishin rëndësi “bëmat” e kësaj gruaje. Vetëm një personazh i tillë mund të tërhiqte vëmendjen e lexuesve të tyre dhe t’i linte pa mend ata, ndërsa politika e kohës përpiqej t’i shfrytëzonte për të mposhtur figurën e Pashait të madh të Tepelenës. Shkrimtarët dhe gazetarët kishin rastin t’ia kalonin edhe Shekspirit. Në të vërtetë nuk ishin përpjekje për të sjellë Hankon e vërtetë, por mundimi, për të fituar emër ata vetë.

Mjafton që historia apo thashethemet të përmendnin një pasha të vdekur në rrethana misterioze dhe gazetarët do të nxitonin të gjenin aty një skenar të Esmihan Hanëmit. Pak rëndësi kishte nëse ekzistonin fakte, sepse mjaftonte që ngjarja të kishte ndodhur në kohën kur Hankoja ishte gjallë. Kjo bënte të lehtë për gazetarët të gjenin jo vetëm faktet, por edhe të gjitha detajet e vrasjeve, Motivet që shtynin këtë grua drejt krimeve dhe intrigave ishin gjithnjë të njëjta: ajo kërkonte që vendi i pashait të vrarë të zihej nga i biri. Në të vërtetë edhe pse janë vrarë shumë pashallarë, asnjëherë nuk ndodhi që në atë post të ulej djali i saj, Ali Pashë Tepelena.

Kapllan Pashë Delvinës i pritet koka

Kapllan Pashë Delvina nuk i ishte bindur urdhrit të Portës së Lartë, e cila i kërkonte të nënshtronte Himarën, që atë kohë ishte rebeluar. Pas kësaj, Stambolli i mbetur i fyer dhe ofenduar nga pashai, kërkoi kokën e Kapllan Pashës. Diçka pritej të ndodhte. Ishte vetë pashai, ai që do të vendoste se si do ta përballonte fermanin që kishte dalë për kokën e tij. Siç shpjegon Sabri Godo te “Ali Pashë Tepelena” fq,32 “Lufta Ruso-Turke solli një turbullirë të madhe në Ballkan që u shtua sidomos më 1770, kur flota e Katerinës kaloi Gjibraltarin dhe u fut në Adriatik dhe Egje nën komandën e vëllezërve Orlov, u ngrit Moreja dhe disa krahina të Greqisë nën thirrjen e Katerinës që vëllezërit ortodoksë të çliroheshin nga zgjedha turke…”. “Në kryengritje kishte marrë pjesë edhe Himara…” Porta e Lartë e Stambollit ishte e shqetësuar për përmasat e kryengritjes, por pashai nuk kishte denjuar t’i përgjigjej kësaj kërkese. Me Himarën kishte patur miqësi, sepse mbështetja e saj nuk i kishte munguar edhe kur vetë pashai ishte gjendur në ditë të vështira. Tashmë kjo besnikëri po i kushtonte me kokën. Sulltani nuk mund ta toleronte fyerjen që i bënte një pasha i vogël në Jug të Shqipërisë. Porta e Lartë kishte përgatitur skenarin e ekzekutimit të Kapllan Pashë Delvinës. Në shtëpinë e Pashait kishte mbërritur një ftesë. Bejlerbeu i Rumelisë e ftonte Pashain e Delvinës në manastir. Aty, në manastir do t’i pritej koka Kapllan Pashës, e cila më pas do të udhëtonte e kriposur në drejtim të Stambollit. Kishte ndodhur edhe më parë kështu dhe pashallarët i dinin të gjitha këto. Pas ftesash gostish dhe marrje ofiqesh më të larta, pashallarët shqiptarë kishin gjetur vdekjen, duke vendosur qafën nën shpatë. I ndodhur jo shumë larg me vdekjen, por edhe jo shumë larg me jetën, pashait i duhej të merrte një vendim nëse duhej të shkonte në manastir apo t’i shmangej ftesës së Bejlerbeut të Rumelisë përgjithmonë, deri sa për të të vinin ditë më të mira. Ai vendosi të shkonte atje dhe shpata nuk bëri gjë tjetër veçse rrëshqiti mbi qafën e pashait.

Hankoja përgatit skenarin?!

Si gjithnjë, atje ku ndihej era e gjakut, aty ishte dhe Hankoja. Në kronikat e kohës thuhet se Hankoja me të mësuar lajmin se sulltani kërkonte kokën e krushkut të saj, nxitoi të përgatiste planin që koka e Kapllan Pashë Delvinës të qëndronte disa ditë në kamaren e turpit në Stamboll. Atë çast Hankoja dridhej nga ethet e thurjes së intrigave që kishin pushtuar shpirtin e saj. Nuk ishte e sigurt nëse krushku do të shkonte ose jo në manastir. Ajo kërkonte vdekjen e tij, e kërkonte një orë e më parë. Brenga dhe shqetësimi po e gërryenin në çdo sekondë. Kapllan Pasha edhe mund të mos i përgjigjej ftesës së Bejlerbeut të Rumelisë, por atëherë kjo do të ishte një kokëprerje për vetë Hankon, sepse do ta kishte të vështirë të realizonte synimet e saj. Koka e krushkut kishte filluar t’i dukej e tepërt. (Ali Pashë Tepelena kishte marrë të bijën e Kapllan Pashë Delvinës). Pasi ishte menduar gjatë, Esmihan Hanëmi e kishte gjetur çelësin e portës së varrit për Kapllan Pashë Delvinën. Do të ishte Ali Pashë Tepelena, ai që do të këshillonte vjehrrin, se e mira e tij do të ishte që t’i përgjigjej pozitivisht ftesës së Bejlerbeut të Rumelisë. Të paktën kështu përpiqen gazetarët e asaj kohe të shpjegojnë udhëtimin e Kapllan Pashë Delvinës drejt manastirit. Kapllan pasha shkoi atje, por nuk mundi të kthehej më bashkë me kokën e tij. Hankoja kishte realizuar një nga planet e saj, thuhet në kronikat e gazetave të huaja. Tashmë i hapej rruga birit të saj që të zinte fronin e Pashait të Delvinës. A ishte vërtet kjo një nga intrigat e përgjakura të Hankos?

[Kliton]

Shume interesant ky atrikull flm