Nje permbledhje e shkurter e librit me te njejtin titull te Ismail Kadarese
Njė gjeneral dhe njė prift kanė ardhur nė Shqipėri rreth njėzet vite pas pėrfundimit tė Luftės sė Dytė Botėrore nė njė kėrkim arkeologjik. Misioni i tyre ėshtė tė zhvarrosin trupat e ushtarėve tė vendit tė tyre, por ajo ēka ata zbulojnė janė kujtimet, gjysmė tė ndrydhura, tė tmerreve tė veēanta shqiptare tė asaj lufte. Subjekti i romanit tė pare tė Ismail Kadaresė, qė pėr here tė parė ėshtė botuar nė vitin 1963, i cili ishte fituesi pėrurues i ēmimit Man Booker International Prize, ėshtė zhgėnjyeshėm i thjeshtė. Gjenerali dhe prifti, asnjėherė tė emėrtuar, nga njė vend nė mėnyrė tė ngjashme i paidentifikuar (megjithėse kuptohet qartė qė ėshtė Italia), rrugėtojnė nėpėr Shqipėri, nė udhėtimin e tyre tė shėnuar jo vetėm nga eshtrat dhe dhėmbėt por gjithashtu edhe nga copėzat dhe mbeturinat e ngjashme tė fragmentarizuara tė historisė: me gunga, tė lodhur dhe tė pastrehė. Gjenerali e sheh vetveten si njė mesi ushtarak, qė lehtėson therjen e vdekjes duke hequr tė vdekurit nga shtėpitė e tyre tė pėrkohshme: Gjeneralėt e tjerė kanė udhėhequr ato kolona tė pafund tė ushtarėve nė disfatė dhe shkatėrrim. Por ai, ai ka ardhur ti rinxjerrė nga harresa dhe vdekja ata qė kanė mbetur. Zemėrgur, kryelartė nė njė mėnyrė qė vetėm paturpėsia ushtarake mund tė jetė, dhe i pavėmendshėm ndaj shqiptarėve pėrreth tij, gjenerali beson se misioni i tij ėshtė vetėm paqėsor, por takimet e papritura tė tij provojnė dhunėn e mbledhur nga e kaluara, tė varrosur apo e kundėrta. Ēdo fjalė, ēdo fakt, ēdo kockė e shpėrbėrė merr njė kuptim tė dytė, dhe pastaj njė tė tretė: Njė ushtri e tėrė ėshtė shndėrruar nė disa tonė fosfor dhe kalcium, grafitet e ashpra janė pėrkujtues tė parullave fashiste tė shkalafitura njė kohė nė trupat e shqiptarėve, dhe secila medalje e luftės nė kraharorin e njė shqiptari reflekton, sikurse tė ishte pasqyrė, fytyrėn e njė ushtari tė vrarė qė duhet zbuluar. E kaluara ka humbur pak nga fuqia e vet; njė punėtor lokal, ndoshta i gėrvishtur nga njė kopsė e ndryshkur apo i gėrvishtur rastėsisht nga kocka, fiton njė infeksion tė shpejt dhe vdes. Gjenerali, gjithashtu, ėshtė i infektuar, nga njė sėmundje e gjatė jovdekjeprurėse: ajo e mirėkuptimit. Kadare ndanė vetėm copėrat e pėrvojės sė kohės sė luftės, mbetjet e lėna mbrapa: ditari i njė dezertori, njė monument i atyre qė janė vrarė nga gjakatarėt italianė tė batalionit Blu, njė histori e shkurtėr e treguar nga njė plakė nė njė dasmė. Efekti i atyre copėzave ėshtė kthimi i gjeneralit mendjemadh tė deritanishėm nė njė oficer tė vdekjes, qė mobilizon njė ushtri fantazmash. Sapo tė shoh dikė kushdo qoftė ai automatikisht filloj tė nxjerrė flokėt e tij, pastaj faqet e tij, pastaj sytė e tij, sikur tė ishin diēka tė panevojshme, diēka qė thjesht po mė parandalon nga depėrtimi nė thelbin e tij, shėnon gjenerali. A kupton? Ndihem sikur kam kaluar nė njė mbretėri eshtrash, tė kalciumit tė pastėr. Ai nuk dėshiron mė tė kompletojė punėn e tij, dhe pėr njė kohė tė gjatė ua mbyll derėn tė gjitha historive tė pjesshme, tė pakompletuara qė i ka dėgjuar si pjesė tė misionit tė tij. Nė vend tė kėsaj, ai personalisht duhet tė mbajė nė kurriz barrėn e tmerreve tė luftės: Pastaj ai veshi pallton e tij, mori edhe njėherė thesin, e ngriti ngadalė deri tė shpatullat e tij, dhe iku nga aty, i kėrrusur poshtė barrės sė tij, i poshtėruar, sikur tė ishte duke e mbartur tėrė turpin dhe barrėn e tokės nė shpinėn e tij. Natyra dyfish e ndėrruar e pėrkthimit, me versionin anglisht tė pėrkthyer nga pėrkthimi nė frėngjisht i origjinalit nė shqip, krijon diskutime pėr prozėn e Kadaresė, tė hollė nė rastin mė tė mirė, por tė zhveshur, ngadalė botės pak tė shkėlqyer qė Gjenerali i ushtrisė sė vdekur cilėsohet i krahasueshėm me Kafkėn dhe Borgesin. Kadare ka qenė simbolikisht njė minimalist i frikėsuar, dhe veprat e mė vona si Pallati i ėndrrave dhe Prilli i thyer do tė shqyrtonin totalitarizmin dhe grindjet tradicionale tė gjakmarrjes nė njė prozė tė ngjashme shpirtėrore kalimtare. Emrat, vendet, ndjenjat janė hedhur tė gjitha pamėshirshėm, duke lėnė pėrqendrimin tė nxjerrė perfekt tė tmerreve tė luftės. Mbetjet qė gėrmojmė pėrbėjnė krejt thelbin e luftės, mund tė thuash, njė burrė qė hap varre i bėnė vėrejtje gjeneralit. Ēka mbetet kur tė pėrfundojė e tėra; fundėrrina pas reaksionit kimik. Libri i hollė i Kadaresė gjithashtu e ka reduktuar luftėn nė kuintesencėn e saj tė vdekurit dhe ata tė lėnė mbrapa me kujtimet e tyre.