Mjalti si ushqim i shishėm energjik dhe kurativ,ėshtė i njohur qysh nė lashtėsi nga popujt e ndryshėm tė botės. Babai i mjekėsisė Hipokrati,mjaltin e ka pėrdorur si ilaē bazė nė kurimin e shumė sėmundjeve. Dijetari i madh arab Ibn-Sina (Avicena),pėr vetitė dobiprurėse tė mjaltit,shkruante: Mjalti forcon frymėmarrjen,ndihmon aparatin tretės,krijon edhe shton oreksin,ruan pėrkohėsisht gjendjen rinore,forcon kujtesėn,arsyen,zgjidh gjuhėn. Edhe stėrgjyshėrit tan ilirė,e nė veēanti fisi i taulantėve,e kultivonin shumė bletėn pėr tė marr nga ajo sa mė shumė mjaltė. Ata me mjaltin pregatisnin nė gėzimet e tyre ėmbėlsira tė ndryshme,si dhe njė llojė vere,qė ishte pėr ta pija mė e pėlqyer. Qysh prej lashtėsisė mjaltėrat e vendit tonė ishin bėrė tė njohura dhe jashtė kufijve tė Ilirisė. Nė mesjetė morėn famė edhe jashtė vendit mjaltėrat e Kaninės (Vlorė),tė Vrapit (Peqin),tė Zogajt (Tropojė),tė Ēajupit etje. Edhe nė ditėt tona ,pėr njė njreri tė shėndetshėm thuhet: I shėndetshėm dhe i fortė sikur tė jetė ushqyer me mjaltė. Mjalti njihet pėr vlerat e tij tė ēmuara si mjekues i efektshėm i shumė sėmundjeve. Pėr dobinė e mjaltit flasin dhe kėto tė dhėna: fėmijėt e ushqyer me mjaltė,nė krahasim me ata tė ushqyer me sheqer,kan njė rritje mė tė mirė dhe nuk vuajnė nga shqetėsimet e aparatit tretės. Te fėmijėt e ushqyer me mjaltė asimilimi i kalciumit (kripės shumė tė domosdoshme nė vitet e para tė jetės sė tyre) ėshtė mė i madh. Studimet kan vertetuar se tė ushqyerit me qumėsht dhe mjaltė tė fėmijėve tė gjirit nxit shumė zhvillimin e tyre.Tek ata qė ushqehen me mjaltė ėshtė vrojtuar njė rritje e konsiderueshme e homoglobinės nė gjak. Mjalti ėshtė mik i mėlēisė,ai nxit shtimin nė masė tė konsiderueshme tė glukogjenit,kėshtu ndihmon nė mjekimin e disa sėmundjeve tė mėlēisė. Shtimi i hemoglobinės dhe i glukogjenit nė mėlēi vjen,veē tė tjerave edhe nga kripėrat minerale qė pėrmban mjalti. Mė tė pasura nė kripėra minerale janė mjaltėrat me ngjyrė tė errėt si:i gėshtėnjės, i sherebelave,i rigonit tė kuq,i pemėve dru-frutor etj. Mjalti,falė aminoacideve dhe lėndėve estrogene qė pėrmban ndihmon nė shėrimin e mjaft sėmundjeve,siē janė ulēėrat,kolitet, dhimbjet e barkut,ai normalizon peristaltikėn e zorrėve,kapsllekun,majasėllin, aciditetin e stomakut etj. Mjaltėrat mė tė mira pėr sėmundjet e organeve tretėse janė ato shumė aromatike si: mjalti i blirit,i eukaliptusit,i agrumeve,i rigonit,i ēajit tė malit,i lavandulės dhe pėrzjerjet midis tyre etj. Ndikim pozitiv luan mjalti nė sėmundjet uro-genitale. Ai ndihmon diaurezėn dhe,duke patur veti antimikrobike,ndihmon nė luftimin e baktereve urinare. Kėtė funksion mjalti e kryen,veē tė tjerave edhe nepėrmjet acideve organike. Mjalti ndihmon mjaft nė sėmundjet e mushkėrive (azmė bronkiale,ftohje,kollė etj.) Efekti mjekues pėr kėto sėmundje i kushtohet pėrqėndrimit tė lartė tė sheqerit dhe tė faktorėve antimikrobikė etj. Mjaltėrat,nė veēanti (disa prej tė cilave u pėrmendėn mė lartė) kan veti kurative edhe nė disa sėmunje tė sistemit nervor: ato jo vetėm qė rritin tonusin e organizimit,por ndihmojnė nė qetėsimin e sistemit nervor. Si mjet kurues mjalti pėrdoret edhe nepėrmjet tretėsirave qė injektohen,duke e futur dretpėrdrejt nė gjak. Si i tillė ai ndihmon te tė sėmurėt me hipėrtension,nė sėmundjet e zemrės (pas krizave kardiake) etj. mjalti u jep lėndė energjike muskujve tė zemrės,zgjeron enėt koronare etj. Mjalti ėshtė shumė mė pak i dėmshėm pėr diabertikėt (me doza tė kufizuar). Pėr kėta tė sėmurė pėrdoren mjaltėrat qė pėrmbajnė mė shumė fruktozė,si mjalti i akacies,i eukaliptusit,i borzilokut,i tėrfileve tė ndryshme etj. Veē vetive antimikrobike,mjaltėrat janė edhe ripėrtrirės tė qelizave,prandaj ato janė pėrdorur edhe nga populli ynė pėr mjekimin e djegjeve tė lėkurės,tė plagėve tė ndryshme,nė sėmundjet e gojės (sidomos tė fėmijėve),nė tė plasurat e buzėve,nė sėmundjet e mishėrave tė dhėmbėve etj.
Studimet e vazhdueshme i pėrshkruajnė mjaltit kėto efekte:
antimikrobik, antiviral, antiparazitar, antiinflamator, antioksidues,
antikanceroz. Studiuesit kėshillojnė mjaltin edhe pėr sportistėt si njė
burim i theksuar energjie.
Por pėr t'u arritur shumica e efekteve, mjalti duhet tė merret nė
mėnyrė tė rregullt.
esht vertetu se mjalti shum i pasur ne fruktos dhe ne glykoz stimulon dhe perforcon zemren sidomos te sportistave a po te njerzve qe lodhen shpejt.
Mjalti perforcon imunitetin e trupit (rruzat e bardha qe luftojn kundraj gjdo mikroorganizmi te jashtem) do te thot organismi yn asht me i mbrojtur nga gripet, mikrobet, viruset...; trupi asht me i rezistushem kur organismi asht me i mbrojtur, asht si nje lloj vakcinim natyral nese mund te them keshtu.
Mes te tjerash mjalta ka edhe keto cilesi!
ANTI-ANEMIK
Qe lufton kundraj anemis/mungeses rruzave te kuqe/pa gjaksis.
ANTISEPTIK
Qe i mbyt mikrrobet/per sherimin e lekures.
APÉRITIV
Qe stimulon apetitin.
BÉCHIQUE
Qe qecon kollitjen.
DIGESTIVE
Qe ndihmon ne digestion/tretjen e ushqimit.
DIURÉTIQUE
Qe rrit tajitje e urinės.
DYNAMOGÉNIQUE
Qe e rrit forcen e energjis.
ÉMOLLIENTE
Qe i pushon, i relakson, i zbut indet e perflakura.
FÉBRIFUGE
Qe lufton temperaturen.
LAXATIV
Qe lehteson tranzitin e zorrve/ushqimin qe kalon ne per zorrė.
SÉDATIV
Qe qecon.
VICARIANTE
Qe kompenson mungesat.
Shpresoj qe ju kam ndihmuar rreth vetive te mjaltes dhe ndikimit ne shendetin e njeriut