Tabuja e incestit

[Altin111]

Tabuja e incestit, si i shikojnë shqiptarët martesat brenda gjakut

06-12-2007

Dënohet më shumë nga shoqëria, por e dënon gjithashtu edhe mjekësia. Realisht çështja e pasardhësve që vijnë nga njerëz me afri gjaku është shumë e diskutuar. Sipas sociologut të mirënjohur Zyhdi Dervishi ekzistojnë mjaft teza dhe kundërteza, të cilat as nuk janë vërtetuar dhe as nuk janë kundërshtuar plotësisht. Në shumë raste ndodh që martesa të tilla të sjellin fëmijë me probleme, por nuk ka mekanizma biologjikë që të shpjegojnë pse ndodh kështu. Nga ana tjetër, ka teza studiuesish që thonë se tabuja e incestit ka karakter social dhe synon të shmangë konkurrencën për çështje seksuale ndërmjet anëtarëve të fisit. Sidoqoftë, thotë sociologu, përderisa probabiliteti që fëmijët të lindin me probleme është më i madh, është mirë që këto martesa të shmangen. "Nga sa kam konstatuar unë, fëmijët që vijnë nga martesa të tilla ose kanë të meta fizike, ose kanë një zhvillim intelektual dhe fizik nën mesataren. Ky konkluzion nuk duhet marrë si absolut pasi nuk janë konstatuar të gjitha rastet",- tha Dervishi.

***

Shoqëritë tradicionale shqiptare së paku nga shekulli XIV deri në shekullin XX, për të cilët ekzistojnë më shumë dokumente dhe janë kryer studime, rezulton të jetë shoqëri ekzogame. Madje, thekson sociologu, ekzogame në mënyrë të skajshme. Në kulturën tradicionale shqiptare ka shumë norma kulturore që ndalojnë martesat e njerëzve me afri gjaku. Për shembull, në Kanunin e Lekë Dukagjinit ka norma që ndalojnë martesën e personave në linjën fisnore të babait, që quhet "linja e gjakut" deri në 400 breza. Ndërsa në linjën e nënës , "linja e tamblit" (qumështit) lejon martesa më larg se 100 breza. Sipas tij, këto norma të skajshme kanë karakter hipotetik sepse 400 breza përfshijnë një hark kohor prej 10-12 mijë vitesh, sepse brezi llogaritet 25-30 vjet.

"Në shoqërinë shqiptare nuk gjendet asnjë fis që të gjejë pemën e tij gjenealogjike për 10 mijë vite. Po si rregull nuk martoheshin brenda fiseve",- nënvizon sociologu.

Normat kanunore ndalonin martesat e fiseve fiktive. (Më konkretisht nëse dy meshkuj të fiseve të ndryshme pinin gjak, pra bëheshin byrazerë, ndalohej martesa ndërmjet fiseve të tyre. Kjo deklarohej publikisht dhe bëhej me ceremoni, që të merrej vesh prej anëtarëve të fiseve. Ndodhte jo rrallë që një fis i madh merrte në mbrojtje një fis të vogël; edhe ndërmjet tyre nuk krijoheshin lidhje martesore. Si rrjedhojë e ndikimit të normave të tilla kulturore shikohen me sy përçmues edhe martesa e dy personave të cilët nuk janë realisht fis por kanë të njëjtin mbiemër. Ka shumë mbiemra me origjinë fetare si Hoxha, Prifti, Dervishi etj., që përdoren në të gjithë vendin. Po kështu ndodh edhe me mbiemrat e fiseve të formuar mbi baza profesionale si Saraçi, Kovaçi, Bakalli.

Tradita ekzogame ka qenë më e theksuar në Veri dhe më pak në pjesën jugore të Shqipërisë. Aktualisht, me ligj, lejohen martesa mes kushërinjve deri të rendit të dytë, ndërsa ajo e brezit të parë mund të lejohet vetëm me vendim gjykate të formës së prerë, i cili i konsideron këto lloj martesash të domosdoshme.

box

Një vështrim rreth botës për martesat brenda gjakut

Fëmijët më vitalë nga përzierja e racave, izraelitët një përjashtim

Në shumë shoqëritë tjera të vendeve të ndryshme të botës normat e ekzogamisë kanë një rreze më të shkurtër veprimi. "Në histori njihen raste të martesës së vëllezërve me motrat. Një dukuri e tillë është konstatuar në familjet e pasura mbretërore, nisur nga synimi për të mos pjesëtuar pasurinë dhe pushtetin. I përkasin një të kaluare të largët, por ka popuj që edhe në ditët tona, për të ruajtur identitetin i lejojnë lidhjet martesore të kushërinjve të parë, me përjashtim të fëmijëve të tezes.

Përgjithësisht rezulton se pasardhësit lindin më vitalë nëse prindërit e tyre i përkasin racave të ndryshme, etnive të ndryshme. Nëse janë persona që janë rritur dhe socializuar në vende të ndryshme. Është konstatuar se jo pak gjeni në fushën e shkencës dhe artit i kanë prindërit me përkatësi racore të ndryshme. Ndërsa martesa e personave me afri gjaku janë një nga burimet njerëzore që pasardhësit të lindin me të meta fizike, mendore ose të paktën të mos shquhen për aftësi të veçanta. Kjo, thotë Zyhdi Dervishi, është konstatuar në mjaft popuj. Përjashtim bëjnë izraelitët, që edhe pse lejojnë martesa mes kushërinjve janë populli më vital.

"Për ta treguar këtë do t'iu referohemi shifrave të tilla. Përbëjnë rreth 1/400 e popullsisë së njerëzimit dhe kanë përfituar rreth 27% të çmimeve "Nobel". Në fitimin e çmimeve të tilla kanë ndikuar edhe faktorë të tjerë jashtë shkencorë. Pranohet botërisht se njerëz të shkencës dhe artit, si: Moisiu, Krishti, Frojdi, Ajnshtajni, janë izraelitë". Edhe në shoqërinë shqiptare ka pasur raste, ndonëse të rralla, të martesës mes kushërinjve të tretë, të katërt deri dhe të dytë. Këto raste janë më shumë rrjedhojë e rrethanave të jashtëzakonshme, si prirja për bashkim pasurie, mosnjohja e origjinës së njëjtë fisnore.

Në shoqëritë moderne shumica e popujve priren të shmangin martesat e rendit të tretë dhe të katërt. Një prirje të tillë favorizon edhe dinamika e lëvizjes së njerëzve nga një vend në një vend tjetër, sidomos në vendet më të urbanizuara.

Box

Kodi i Familjes, si ndalohet në Shqipëri lidhja e martesës brenda gjakut

Neni 9:

Nuk mund të lidhë martesë të re personi që është martuar derisa martesa e mëparshme nuk është shpallur e pavlefshme ose nuk është zgjidhur.

Neni 10:

Nuk mund të lidhin martesë midis tyre, të parëlindurit dhe të paslindurit, vëllai dhe motra, ungji dhe mbesa, emta dhe nipi, si dhe fëmijët e vëllezërve dhe të motrave.

Neni 11

Nuk mund të lidhin martesë ndërmjet tyre, vjehrri dhe nusja, vjehrra dhe dhëndri, njerku dhe thjeshtra, njerka dhe thjeshtri, pavarësisht se martesa që ka krijuar këtë lidhje është shpallur e pavlefshme, ka pushur ose është zgjidhur.

Neni12

Nuk mund të lidhë martesë personi që vuan nga një sëmundje e rëndë psikike, ose ka zhvillim mendor të metë, që e bën të paaftë të kuptojë qëllimin e martesës.

Neni 13

Ndalohet martesa midis kujdestarit dhe personit që ndodhet nën kujdesin e tij, gjatë kohës që vazhdon kujdestaria.

Neni 14

Ndalohet martesa midis birësuesit dhe të birësuarit dhe pasardhësve të tyre, të birësuarit dhe bashkëshortit të birësuesit, midis birësuesit dhe bashkëshortit të të birësuarit, midis të birësuarve, si dhe midis të birësuarit dhe fëmijëve të birësuesit. Me birësimin nuk zhduket shkaku që ndalon martesën midis të birësuarit dhe gjinisë së tij, të parashikuar nga neni 10 i këtij Kodi.