Projektet shkencore, planetėt ku do jetohet


Kolonizimi i hapėsirės ėshtė koncepti i banimit njerėzor autonom nė lokalitete jashtė tokės. Ėshtė njė temė e trajtuar gjerėsisht nė fantazinė shkencore, si dhe njė qėllim afatgjatė i programeve tė ndryshme tė hapėsirės.

Ndėrkohė qė njerėzve u shkojnė nė mendje se kolonitė hapėsinore do tė jenė nė Hėnė apo Mars, tė tjerė argumentojnė se kolonitė e para do tė jenė nė orbitė.

Nė vitin 2005, administratori i NASA-s, Michael Griffin e pėrcaktoi kolonizimin e hapėsirės si qėllimin final tė programeve aktuale tė fluturimit nė hapėsirė duke u shprehur: “... qėllimi nuk ėshtė vetėm eksplorimi shkencor... ėshtė gjithashtu dhe zgjerimi i rrezes sė habitat njerėzor nga toka nė sistemin diellor, teksa ecim para nė kohė. Nė rrugėn e gjatė njė speciet e njė planeti tė vetėm nuk mund tė mbijetojnė...

Nėse ne njerėzit duam tė mbijetojmė mijėra apo miliona vite, ne duhet tė popullojmė planetėt e tjera.”.

Lokalitetet e mundshme pėr kolonizim

Marsi ėshtė njė objekt i pėrhershėm diskutimi. Sipėrfaqja e pėrgjithshme e tij ėshtė e ngjashme me sipėrfaqen e thatė tė tokės, mund tė ketė rezerva uji dhe ka karbon.

Marsi ka kaluar procese tė njėjta gjeologjike dhe hidrike si toka dhe pėrmban xeherorė mineralė tė ēmuar, megjithėse ky fakt ėshtė nė debat e sipėr.

Ka interesa tė forta shkencore pėr kolonizimin e Marsit, pėr shkak tė mundėsisė se jeta mund tė ketė ekzistuar nė planet nė njė pikė tė caktuar tė historisė, dhe madje mund tė ekzistojė nė pjesė tė caktuara tė tij.

Klima e Marsit ėshtė mė e ftohtė se ajo e tokės. Graviteti i tij ėshtė vetėm sa njė e treta e atij tė tokės; nuk dihet akoma nėse njė gravitet i tillė ėshtė i mjaftueshėm pėr jetėn e njerėzve nė periudha tė zgjatura kohore.

Merkuri

Sipas sugjerimeve tė ndryshme shkencore, Merkuri mund tė kolonizohet duke pėrdorur tė njėjtėn teknologji dhe mėnyrė si tek Marsi. Koloni tė tilla do tė vendosen domosdoshmėrisht nė rajonet polare, pėr shkak tė temperaturave ekstreme nė lokalitetet e tjera tė planetit.

Venusi

Sipėrfaqja e Venusit ėshtė shumė e nxehtė dhe ka presion atmosferik, tė paktėn 90 herė mė tė lartė se nivelin e detit nė tokė. Sidoqoftė, atmosfera masive ofron njė lokalitet alternativ tė mundshėm pėr kolonizim.

Nė njė lartėsi rreth 50 kilometra, presioni reduktohet nė atmosfera mė tė vogla dhe temperatura varion nga 40-100 gradė celsius. Kjo pjesė e atmosferės gjendet nė retė e dendura, tė cilat pėrmbajnė acid sulfurik. Edhe kėto re mund tė jenė njė element pozitiv pėr kolonizimin pasi paraqesin njė burim tė mundshėm uji.

Gjigandėt e gaztė

Mund tė jetė e mundur tė kolonizohen dhe tre prej gjigandėve mė tė largėt tė gaztė, siē janė Jupiteri, Saturni, Neptuni, me qytete lundruese nė atmosferėn e tyre. Duke ngrohur balona hidrogjeni, mund tė krijohen masa tė gjera me tė njėjtin gravitet, si ai i tokės.

Jupiteri ėshtė mė pak i pėrshtatshėm pėr banim, pėr shkak tė gravitetit tė tij tė lartė, shpejtėsisė dhe rrezatimit. Koloni tė tilla mund tė eksportonin Helium-3 pėr pėrdorim tė reaktorėve tė fusionit, nėse do krijoheshin ndonjėherė.

Hėna

Pėr shkak tė afėrsisė me tokėn, hėna e planetit tonė ėshtė gjithashtu njė mundėsi pėr kolonizim. Ajo ka prioritetet se ėshtė pranė tokės duke mundėsuar shkėmbin e mallrave dhe shėrbimeve.

Njė disfavor i hėnės ėshtė mungesa e avujve, tė nevojshėm pėr jetėn, siē janė hidrogjeni dhe karboni. Depozitat e akullit qė mund tė ekzistojnė nė disa kratere polare mund tė shėrbejnė si burime pėr kėto elementė. Gravitet i ulėt i sipėrfaqes sė tokės ėshtė gjithashtu njė shqetėsim.

Orbita e tokės

Po tė krahasohet me lokalitete tė tjera, orbita e tokės ka avantazhe tė konsiderueshme dhe njė problem tė madh, por tė zgjidhshėm. Orbitat pranė tokės mund tė arrihen brenda disa orėve, ndėrsa hėna ėshtė disa ditė larg dhe udhėtimet pėr nė Mars zgjasin me muaj tė tėrė. Ka njė forcė diellore tė mjaftueshme dhe tė vazhdueshme nė orbitat e larta tė tokės, ndėrkohė qė gjithė planetėt e tjerė e humbasin dritėn e diellit tė paktėn gjysmėn e kohės.

Mungesa e peshės e bėn ndėrtimin e kolonive tė mėdha mė tė lehtė se nė njė ambient me gravitet. Austronautėt kanė demonstruar lėvizjen e satelite shumė tonėsh vetėm me njėrėn dorė. Disavantazhi i vetėm i kolonive orbitale ėshtė mungesa e materialeve.

Kėto mund tė importohen nga toka me njė kosto shumė tė lartė, ose nga burime jashtėtokėsore me kosto mė tė ulėt, siē ėshtė hėna, asteroidėt etj. Shkencėtarėt vazhdojnė tė punojnė pėr krijimin e alternativave pėr jetėn njerėzore, edhe pse do tė duhen shumė breza pėr t’i parė nga afėr ato qė mendja e njeriut s’i pėrthith dot nė kėtė fazė tė jetės.

Jeta nė hapėsirė

Ø Gati ēdo astronaut pėrjeton njė tip sėmundje hapėsire, tė shkaktuar nga informacioni konfuzes qė arrin nė veshėt e tyre tė brendshėm. Pėrveē tė pėrzierave, simptomat pėrfshijnė dhimbje koke dhe vėshtirėsi nė ecje me gjymtyrė. Pak a shumė si dita e parė e shkollės.

Ø Kėto janė shqetėsimet mė tė pakta. Nė gjendjen pa peshė, lėngjet rrjedhin pėr lart, duke shkaktuar bllokime tė hundės dhe fytyrė tė fryrė; kockat humbasin kalcium, duke formuar kėshtu gurėt nė veshka. Sėmundje tjetėr ėshtė edhe atrofia e muskujve, gjė qė ngadalėson zorrėt dhe tkurr zemrėn.

Ø Nėse ekspozoheni nė vakumin e hapėsirės pa kostumin e pėrshtatshėm, mos e mbani frymėn. Presioni i papritur mund t’jua kėpucė mushkėritė.

Ø Pėrveē kėsaj, uji nė gjuhė, nė hundė dhe nė sy do tė gufonte. Kjo ka ndodhur nė vitin 1965, kur njė kostum hapėsire u gris gjatė eksperimentit dhe ai qė e provonte u ekspozua ndaj vakumit pėr 15 sekonda.

Ø Ndryshe nga ajo qė kemi parė nė Hollivud, ju nuk do tė shpėrthenit. Mungesa e oksigjenit nė gjak ėshtė ajo qė do t’ju vriste, por pėr kėtė do tė duheshin dy minuta.

Ø Sistemet e ajrimit nė anijet kozmike dhe Stacionin Ndėrkombėtar tė Hapėsirės thithin gjithēka qė pluskon nė hapėsirė.

Ø Banja e anijes kozmike kėrkon qė astronautėt tė pozicionohen me saktėsi nė qendėr tė ndenjėses. Para se tė nisen nė hapėsirė, secili prej tyre bėn prova tė panumėrta si ta pozicionojnė veten.

Ø Astronautėt e kthyer raportojnė vėshtirėsi ekstreme nė lėvizjen e krahėve dhe kėmbėve pasi prekin tokėn; pėr kėtė arsye e quajnė uljen nė tokė “lindja e dytė”.

Ø Disa kozmonautė qė kanė qėndruar pėr njė kohė tė gjatė nė hapėsirė raportojnė se gjėja mė e vėshtirė me tė cilėn duhet tė mėsohen nė Tokė ėshtė se kur i lėshojnė objektet, ato bien.
Kolonizimi i hapėsirės

Metoda

Ndėrtimi i kolonive nė hapėsirė do tė kėrkojė hapėsirė, njerėz, ushqim, materiale ndėrtimi, energji, transport, komunikim, gravitet tė stimuluar dhe mbrojtje ndaj radioaktivitetit. Kolonitė do tė vendoseshin nė njė zonė qė i pėrmbush kėto kėrkesa.

Materialet

Kolonitė nė Hėnė dhe nė Mars mund tė pėrdorin materiale vendase, megjithėse Hėna ka mungesa hidrogjeni dhe nitrogjeni, por ka shumė oksigjen, silikon, hekur, alumin dhe titan. Dėrgimi i materialeve nga Toka ėshtė i shtrenjtė, por disa materiale mund tė sigurohen nga asteroidė apo kometa.

Energjia

Energjia solare nė orbitė ėshtė e bollshme, e besueshme dhe pėrdoret pėr tė fuqizuar satelitėt sot. Nė hapėsirė nuk ka natė, as re dhe as atmosferė pėr ta bllokuar diellin. Drita e diellit mund tė pėrdoret nė mėnyrė tė drejtpėrdrejtė dhe pa asnjė kosto.

Transporti

Transporti nė orbitė ėshtė faktori kufizues. Hedhjet nė hapėsirė nė ditėt e sotme kushtojnė 3 mijė deri nė 25 mijė dollarė pėr kilogram nga Toka nė orbitėn e poshtme. Pėr t’u vendosur nė hapėsirė kėrkohen mjete tė lira transporti dhe qė tė mos e dėmtojnė atmosferėn.

Komunikimi

Nė krahasim me kėrkesat e tjera, komunikimi ėshtė mė i thjeshtė nga orbita nė Hėnė. Njė proporcion i madh i komunikimit tokėsor tashmė kalon nga satelitėt. Megjithatė komunikimi nė largėsi mund tė shkaktojė vonesa, pėr shkak tė shpejtėsisė sė dritė dhe distancės.

Burimet e jetės

Njerėzit kanė nevojė pėr ajėr, ujė, ushqim, gravitet dhe temperatura tė arsyeshme pėr tė jetuar nė periudha tė gjata. Nė Tokė kėto i siguron biosfera. Nė hapėsirė sistemi i mbyllur ekologjik duhet t’i riciklojė ose t’i importojė ushqimet