Gjuha Shqipe

[kristimcs]

Gjuha shqipe sot flitet në Shqipëri dhe jashtë kufijve të saj në Kosovë, në territorin ndërmjet Shkupit, Gostivarit, Tetovës dhe Di-brës, në Preshevë, në Bujanovc dhe në Medvegjë, në Krajë, në Ulqin me rrethina deri në Tivar dhe në Çamëri. Shqipja, pra, flitet në viset perëndimore të Ballkanit, aty ku kryqëzohen rrugët që lidhin lindjen me perëndimin, pikërisht në atë rajon që ka qenë djepi i qytetërimit antik evropian.


Gjithashtu, shqipja flitet edhe në diasporë (në Itali, në Greqi, në Bullgari, në Ukrainë), edhe në shumë vende të tjera të kontinentit tonë dhe më gjerë, në Amerikë, në Azi dhe në Australi nga shqiptarë të vendosur atje në kohë më të hershme ose më të vonshme.
Gjuha shqipe i përket familjes së gjuhëve indoevropiane. Rreth dy mijë fjalë të shqipes janë me origjinë indoevropiane: kokë, ditë, natë, dimër, ujë, ha, pi, jam, kam, zog, dem, elb etj. Shqipja formon një de-gë më vete në familjen e gjuhëve indoevropiane. Gjuha shqipe pra nuk ka lidhje birërie me asnjërën nga gjuhët e sotme indoevropiane.
Territori shqiptar ka qenë i banuar që nga paleolitiku i mesëm (100000 - 40000 vjet para erës sonë). Gjurmët e para të rëndësishme të qytetërimit i përkasin neolitit (6000-2000 vjet para erës sonë).
Në fillimet e kohës së bronzit fiset ilire shfaqen në një territor të gjerë që shtrihej nga gadishulli i Istrias në veri deri në gjirin e Artës në jug. Në lindje, kufiri i tyre shtrihej afërsisht deri te lumenjtë Vardari e Morava. Popullsia ilire eshtë formuar nga popullsi autokto-ne të epokës së neolitit, pas ardhjes së popullsive indoevropiane aty nga fundi i mijëvjeçarit të tretë para erës sonë. Pra, Ilirët përbënin një popullsi shumë të vjetër të vendosur në perëndim të Ballkanit. Emrat e dy fiseve ilire, Pajonëve dhe Thesprotëve, i gjejmë tek "Iliada" dhe "Odiseja" e Homerit.

Kjo popullsi del me ketë emër në shekullin e pestë para erës sonë. Në rrethinat e Durrachium-it (Durrësi i sotëm) u formua nyja e Shtetit të parë Ilir. Gjuha e kësaj popullsie ishte ilirishtja.
Shqiptarët janë pasardhës të ilirëve dhe gjuha shqipe pasardhëse e ilirishtes.
Nga kjo gjuhë nuk kanë mbetur veçse pak fjalë të cilat mund të shpjegohen me gjuhën shqipe dhe konkretisht sika = thika, peli = pleq, aspetos = i shpejtë. Edhe disa emra gjeografikë dhe emra perso-nash ilirë mund të shpjegohen me fjalë të shqipes. Kështu p.sh. Dardania është shpjeguar me shqipen dardhë, Dalmatia me shqipen del me, dele, Ulkin me shqipen ulk, ujk, Dimalum me shqipen di mal dy male, Bardhul me shqipen i bardhë, Daz me shqipen dash..
Në vitin 168 para erës sonë, Iliria u pushtua nga romakët. Filloi kështu një periudhë pushtimi që zgjati për më shumë se pesë shekuj.
Në shekullin e VII Shqipëria u pushtua nga sllavët, kurse në shekullin XV nga turqit otomanë. Pushtimi otoman vazhdoi pesë shekuj deri më 28 nëntor 1912.
Në Mesjetë, popullsia e territoreve të populluara nga fiset ilire, quhej Albanoi dhe vendi Albanon, prej nga ka dalë forma popullore Arbënesh ose Arbëresh.
Emrat e sotëm Shqipëri, shqiptar, shqip janë shfaqur në shekullin XVII.
Gjatë kësaj periudhe të gjatë pushtimi, gjuha dhe kultura shqiptare kanë qenë nën ndikimin e gjuhës e të kulturës latine, greko-bizantine, sllave e turke. Gjenden në shqipe fjalë me origjinë nga greqishtja e vjetër, latinishtja, greqishtja bizantine, sllavishtja, turqishtja etj.
Nga greqishtja e vjetër kanë hyrë fjalë të tilla si: drapër, lakër, qer-shi, shpellë; nga latinishtja: arë, kalë, mbret, furkë, ungj,- nga greqi-shtja bizantine: fis, ikonë, kollogjer, manastir; nga sllavishtja: gjobë, lopatë, pushkë, opingë, rob, si edhe toponime: Berat (bel+grad), Dropull (Drino+polje), Konispol (kon+polje), Velipojë (veliko+polje), Zadrimë (za+Drin), Zagori (za+gor); nga turqishtja: tepsi, pazar, cohë, bahçe, oxhak, sobë, jastëk, ilaç etj.
Është e vërtetë që shqipja ka pësuar ndikime nga gjuhët e huaja, sidomos në leksik, po është po kaq e vërtetë që ajo ka shfaqur aftësi për t'i asimiluar dhe ndryshuar sipas modelit të vet huazimet, duke treguar forcën dhe gjallërinë e saj. Kështu fjalët e greqishtes së vjetër drapanon, kerasia, spileon në shqip dalin drapër, qershi, shpellë,- në latinisht arvum, vicinium, impertorem në shqip arë, fqinj, mbret,- në sllavisht glob, opanak, ravnica në shqip gjobë, opingë, rrafshë.
Gjithsesi gjatë periudhës që vendi ynë, kultura jonë, gjuha jonë ishin nën influencën e kulturës e të gjuhës latine, greko-bizantine, sllave e turke, gjuha shqipe ka ruajtur origjinalitetin e saj si gjuhë indoevropiane me strukturë fonetike, gramatikore e leksikore të veçantë.

Në historinë e Shqipërisë dhe të shqiptarëve Rilindaj shqiptare (XIX-XX) zë një vend të veçantë. Gjatë kësaj periudhe, problemet e gjuhës u bënë pjesë përbërëse e programit të Rilindjes shqiptare, e cila, me alfabetin e Shoqërisë së Stambollit (187 hodhi bazat për zgjidhjen e problemit të alfabetit të gjuhës shqipe, i cili përfundimisht u zgjidh në Kongresin e Manastirit më 1908. Në bazë të alfabetit të gjuhës shqipe është alfabeti latin.

Dokumentet e para të shkruara të shqipes i përkasin shekullit XIV. Libri i parë i shkruar është "Meshari" i Gjon Buzukut që i përket gjysmës së dytë të shek. XVI (1555). Ka mundësi që tradita e shkrimit të shqipes të ketë qenë më e vjetër. Shqipja është shkruar në dy dialekte kryesore, në gegërisht dhe në toskërisht. Vepra e parë toskërisht është "E mbësuame e krishterë", shkuar nga Lukë Matrënga dhe botuar në Romë më 1592. Shqipja ka vazhduar të shkruhet në dy dialekte deri më 1972, kur toskërishtja letrare u shpall gjuhë letrare kombëtare ose gjuhë letrare e njësuar.

[aldo24]

Sh interesante..... FLM Kristimcs.

[labja]

RREZIKIMI I GJUHES SHQIPE!

Fjale te panevojshme te huaja qe jane futur ne fjalorin e gjuhes shqipe, duke zevendesuar ato qe ishin pjese e saj!

[olsii]

ca nga keto fjal as qe e dija qe paskan qen te huaja

akomodohu-rehatou, keto sme duken sikur kan kuptim te njejt

[Arjol]

RREZIKIMI I GJUHES SHQIPE!

Fjale te panevojshme te huaja qe jane futur ne fjalorin e gjuhes shqipe, duke zevendesuar ato qe ishin pjese e saj!

Per kete, ndikojme shume ne emigrantet, qe i fusim dhe i perdorim shpesh fjalet qe jane permendur ne foto, mendimi im.

[olsii]

Per kete, ndikojme shume ne emigrantet, qe i fusim dhe i perdorim shpesh fjalet qe jane permendur ne foto, mendimi im.

ama mendimin tend e paske ti? ja ke fut kot...mendimi im ky

[labja]

Edhe emigrantet si jo.
po nqs emigrantet i kemi thj 2 muaj ne vere.......politikanet dhe median i kemi perdit. Un mendoj se kta dy te fundit kan ndikuar shum ne huazimin e fjaleve te huaja....aq sa vjen nje pik..sic e ka then dhe olsi...qe ste duken me si fjal te huaja

[olsii]

labe per ato fjalet aty nuk mendoj se kan te bejn emigrantet fare. po ti vesh re mir ato fjal perdoren me shum nga gazetaret dhe te ter ata qe dalin ne media, sic e ke then edhe ti.

[Arjol]

labe per ato fjalet aty nuk mendoj se kan te bejn emigrantet fare. po ti vesh re mir ato fjal perdoren me shum nga gazetaret dhe te ter ata qe dalin ne media, sic e ke then edhe ti.

80% e atyre fjalve vijn nga italishtja keshtu qe per mendimin tim i kemi sjell ne nga emigrimi se nuk bejne pjese ne fjalorin shqip, qe ti perdorin "mediat" , dhe po ti vesh re i nderuar antar keto fjale jane futur ne perdorim qe nga vitet 90 e mbrapa, c'ka dmth kur u hapen kufijt, i kenaqur deri ketu?

[olsii]

80% e atyre fjalve vijn nga italishtja keshtu qe per mendimin tim i kemi sjell ne nga emigrimi se nuk bejne pjese ne fjalorin shqip, qe ti perdorin "mediat" , dhe po ti vesh re i nderuar antar keto fjale jane futur ne perdorim qe nga vitet 90 e mbrapa, c'ka dmth kur u hapen kufijt, i kenaqur deri ketu?

po para viteve 90 nuk lejohej te perdorje fjal te huaja, edhe sikur te dije.
gazetaret qe punojn ne media din te ter gjuhe te huaja, dhe se kan mesuar na emigrantet. ti me duket se nuk she fare tv shqiptare me sa shohe.

[labja]

arjoli po e mbron iden e tij me kaq kemngulje......sikur kan ber ndonje heroizem emigrantet
sic e thash edhe me siper....emigrantet vijn per nje koh te shkurter....dhe edhe nqs len ndonje fjal....harrohet shpejt.....gjurmet e tyre lihen me hapa shsh te ngadalta ne zhargonin ( ja kjo psh esht fjal e huaj ) e perditshem.... Dhe ndryshe ndodh me median dhe sidomossssss politikanet...qe i shohim e degjojm 5 her ne dit....