Prej orės tetė tė mbrėmjes, me kokėn e drejtuar nga qielli, mund tė shohim qindra yje qė do tė bien nga lart. Cila ėshtė arsyeja e rėnies dhe se ēfarė janė, mund ti zbuloni mė poshtė
Fundi, qė kėtė herė vjen nga qielli, mund tė jetė mė afėr nga ēėshtė parashikuar, nė 2012-n. Vetė NASA ka tėrhequr vėmendjen pėr atė qė mund tė ndodhė nė datėn 8 tetor, por fatmirėsisht alarmi nuk ka lidhje me jetėt tona: nė rrezik do tė jenė vetėm satelitėt, me ndonjė pasojė tė mundshme pėr parashikimet e motit dhe televizionet satelitore. Shkaku? Njė breshėri yjesh qė do tė bien nga hapėsira. Shfaqja do tė zgjasė pothuajse shtatė orė dhe sipas shkencėtarėve, mund tė jetė njė nga netėt mė spektakolare tė kėtyre dhjetė vjetėve tė fundit. Stuhia yjore e tetorit godet ēdo vit Tokėn. Shkaktohet nga yjet rėnėse (qė nė tė vėrtetė janė pluhura dhe gaz) tė quajtur ndryshe Drakonidė, sepse duket sikur e kanė prejardhjen nga galaktika e Dragoit.
Po ēlidhje ka njė kometė me yjet qė bien? Ideja se mund tė kishte njė lidhje mes dy fenomeneve lindi nė vitin 1861, kur astronomi amerikan, Daniel Kirkwood hodhi hipoteza se, moria e yjeve qė bien nga qielli shkaktohej nga mbetjet e kometave pjesėrisht ose krejtėsisht tė shpėrbėra dhe qė ishin tė pranishme nė tė gjithė orbitėn e tyre. Nė vazhdim, shumė astronomė tė tjerė u pėrpoqėn tė gjenin lidhje mes kometave dhe yjeve qė bien, por i pari qė solli prova bindėse ishte italiani Giovani Schiparelli. Ai kuptoi se, Lotėt e Shėn Lorencit (ose mė saktė yjet qė bien gjatė muajit gusht) lidheshin nė njė farė mėnyrė me kometėn Swift-Tuttle. I njėjti astronom propozoi qė ti quanin kėta meteorė Perseidė, sepse vendi nga vinin gjendej nė galaktikėn e Perseut. Nė vitet pasardhėse gjeti njė lidhje mes Leonidit (nė nėntor) dhe kometės Tempel-Tuttle, mė pas ishte radha e Liridėve (nė prill), qė lidheshin me kometėn C/1861 G1.
Si insektet nė xhamin e pėrparmė
I pari qė e kuptoi lidhjen mes kometave dhe yjeve qė bien ishte amerikani Fred Whipple. Sipas hipotezės sė tij, sot e konfirmuar edhe nga analizat e sondave si Deep Impact, kometat pėrbėhen nga akull i pisėt dhe pluhura. Kėshtu, kur i afrohen diellit, nxehtėsia e kėtij tė fundit e kthen njė pjesė tė akullit nė gaz, duke nxjerrė nga bėrthama copėza qė vazhdojnė tė ndjekin kometėn pėrgjatė tė njėjtės orbitė. Me kalimet e njėpasnjėshme, e gjithė orbita e kometės mbushet me fragmente tė vogla shkėmbore. Dhe kur Toka kalon nė orbitėn e kometės, duket si njė makinė qė ecėn pėrmes fshatit dhe insektet qė pėrplasen nė xhamin e pėrparmė. Kėshtu, grimcat e pluhurit tė kometės qė ndodhen nė rrugėn e planetit tonė hyjnė nė atmosferė dhe bien nė tokė pėr shkak tė forcės sė gravitetit. Forca e fenomenit faret nga dy faktorė: sa kohė ka kaluar nga udhėtimi i fundit i kometės pranė Diellit, dhe sa e lartė ka qenė shkėputja e copėzave nga kometa gjatė atij udhėtimi.
Me shumicė
Shirat e kometave nuk janė tė dėmshėm, sepse pluhurat konsumohen krejtėsisht para se tė arrijė nė tokė, por ndonjėherė janė aq spektakolare sa kanė shkaktuar panik tė pėrgjithshėm. Njėsoj siē ndodhi mė 12 nėntor tė vitit 1977, apo 13 nėntor tė 1833-shit (nė tė dyja rastet yjet e rėnė nga qielli ishin nga ata tė quajtur Leonidė). Por ēfarė do tė ndodhė konkretisht nė 8 tetor? Ka shumė gjasa tė shihen qindra yje qė shkėputen nga qielli, - shpjegon William Cooke, njė funksionar i NASA-s. Diēka e ngjashme, edhe pse me intensitet mė tė vogėl, ka ndodhur nė vitin 1933, kur Toka kaloi fundin e kometės Giacobini/Zinder. Pas kėsaj ngjarjeje, nė Maltė u gjetėn 22 500 meteorė nė pak orė. E njėjta gjė ndodhi edhe nė Pulkovo (ish-BRSS); 300 yje nė minutė ranė nga qielli, 200 nė Odesa dhe 100 nė Leningrad.
Astronautė tė sigurt
Pėr sa i pėrket dėmeve qė mund tu shkaktojnė satelitėve, nuk janė vrimat tė cilat na shqetėsojnė, por anomalitė e mundshme elektronike qė shkaktohen nga shkarkesat elektrostatike, qė mund tė ngatėrrojnė kompjuterėt e bordit. Edhe nė vitet 1985 dhe 1998, Drakonidėt ishin pranė njeri-tjetrit dhe gjithēka shkoi mirė, por kėtė herė Toka do tė kalojė mes rrugės sė kometės, - thekson Cooke. A duhet tė tremben astronautėt nė bordin e stacionit hapėsinor ndėrkombėtar? Stacioni ėshtė projektuar pėr tiu rezistuar mikrometeorėve, por nė rast rreziku, mund ta riorientojė tė gjithė strukturėn nė mėnyrė qė grimcat tė prekin pjesėt mė pak tė ndjeshme. Tė njėjtėn gjė do tė bėjė edhe teleskopi hapėsinor Hubble: do tė rrotullohet nė mėnyrė qė pasqyra tė mos dėmtohet.