Po vazhdojmė *kapitullin me tema nga gramatika e gjuhės shqipe, kėsaj radhe me shenjat e pikėsimit, tė cilat po ashtu janė njė nder gabimet mė tė shpeshta tė shumica e anėtarėve tė faqes sonė. *
Ėshtė gabim tė shkruhet *"fjala njė hapėsirė shenja e pikėsimit njė hapėsirė fjala pasuese", si p.sh. Istogu , ėshtė . Duhet tė jetė * "fjala shenja e pikėsimit njė hapėsirė fjala pasuese", pra Istogu, ėshtė ". Presja dhe tė gjitha shenjat tjera tė pikėsimit DUHET ti ngjiten fjalės sė fundit. Pra rregull shumė e thjesht!
Shenjat kryesore tė pikėsimit janė: pika ».«, pikėpyetja »?«, pikėēuditja »!«, tri pikat » «, presja »,«, pikėpresja »;«, dy pikat »:«, thonjėzat » «, viza lidhėse »-«.
Pika, pikėpyetja, pikė ēuditėsja, dhe tri pikat pėrdoren nė fund tė fjalisė pėr tė shėnuar pushimin qė ndan dy fjali nė gjuhėn e folur.
1. Pika shėnon intonacionin zbritės qė shoqėron zakonisht fundin e fjalisė dėftore: Gazmendi erdhi vonė nė shtėpi.
2. Pikėpyetja shėnon grafikisht intonacionin ngjitės qė karakterizon pyetjen gjatė tė folurit: Nga na vjen o djalė?
3. Pikėēuditja shėnon grafikisht intonacionin ngjitės dhe intensitetin e veēantė qė karakterizon shprehjen e njė emocioni (njė e papritur, kundėrshtim, zemėrim, gėzim): Merre lahutėn dhe na kėndo njė kėngė trimash!
4. Tri pikat tregojnė qė fjalia pėrmban njė nėntekst ose qė mbetet e pambaruar: Komandanti i urdhėroi ushtarėt tė dilnin roje se shejtani besė s'ka
Presja, pikėpresja, kllapat pėrdoren brenda fjalisė. Presja shėnon grafikisht njė pushim tė shkurtėr brenda fjalisė. Ajo shėrben pėr tė vėnė nė dukje:
njė fjalė a njė grup fjalėsh nė rolin e njė gjymtyre tė veēuar: Artani, djali mė i madh, punonte nė tregti
njė fjalė a njė grup fjalėsh nė rolin e njė gjymtyre homogjene: Skėnderbeu mishėronte vetitė mė pozitive tė popullit: urtėsinė, menēurinė e trimėrinė.
fjalėt e togjet e fjalėve tė ndėrmjetme: Agimi, pėr ēudi, nuk shkoi larg.
pjesėt e njė fjalie tė pėrbėrė: Sanēoja, pasi rregulloi kafshėt, shkoi aty ku zienin ca copa mishi mbi zjarr.
Pikėpresja
Pikėpresja shėnon grafikisht njė pushim mė tė gjatė se presja. Ajo ndan nė pėrgjithėsi pjesė tė ndryshme tė pavarura tė njė fjalie tė pėrbėrė:
Ata qė mė donin, erdhėn; ata qė stė donin, nuk erdhėn.
Dy pikat
Dy pikat shėnojnė njė pushim qė zgjat pothuajse sa pikėpresja, por ndryshe prej saj dy pikat kanė njė vlerė, lajmėrojnė njė shpjegim, *njė varg shembujsh etj. Ishte paralizuar; nuk lėvizte dot asgjė: as duart, as kėmbėt. Disa pemė p.sh.: portokalltė, limonėt, mandarinat i pjekin frutat nė dimėr.
Kllapat
Kllapat shėnojnė njė pushim tė shkurtėr si presja e shėrbejnė pėr tė dalluar, *shquar dhe veēuar njė grup fjalėsh qė shprehin njė sqarim ose njė mendim tė ndėrshtėnė: Te fusha e kuqe (ajo quhej kėshtu, se nė mes tė saj njė shkėmb i kuq). Dritėn e priste Agimi.
Thonjėzat dhe vizat
Thonjėzat dhe viza shėrbejnė pėr tė rrethuar fjalėt e njė ose mė shumė bashkėbiseduesve nė njė ligjėratė tė drejtė. "Zemra e prindit nuk gėnjehet aq kollaj", - tha plaku.
Thonjėzat shėrbejnė gjithashtu pėr tė shėnuar emėrtimet e rrugėve, institucioneve, titujt e librave, revistave, gazetave etj.:
Banon nė rrugėn "Naim Frashėri".
Shumė mė rėndėsi pėr tė cekur nė kėtė rast ėshtė edhe njė gabim shumė i shpeshtė tė shumica e anėtarėve tė faqes sonė, pra "fjala njė hapėsirė shenja e pikėsimit njė hapėsirė fjala pasuese", pra janė shumė tė shpeshta gabimit si Istogu , ėshtė e duhet tė jetė Istogu, ėshtė ", pra presja dhe tė gjitha shenjat tjera tė pikėsimit DUHET ti ngjiten fjalės sė fundit.
vazhdon ...
KAMPIONI99
Burimi:
1. Drejtshkrimi i gjuhės shqipe, Prishtinė 1974
2. Fjalor i gjuhės sė sotme shqipe, Tiranė 1980
Po fillojmė njė kapitull te ri nė kėtė faqe, me disa kapituj tė zgjedhur nga gramatika e gjuhės shqipe. Nuk ėshtė i vogėl numri i vizitorėve tanė me probleme tė mėdha me gjuhėn shqipe dhe shpresoj se dikujt do t' hynė nė punė kėto tekste.
Njėkohėsisht ftoj tė gjithė gjuhėtaret nė mesin tuaj *tė kyēen nė kėtė temė dhe me kritika e sugjerime tė begatojnė kėto tema, autori i kėtyre teksteve nuk ėshtė gjuhėtar me profesion andaj kritika e sugjerime profesionale janė tė mirėseardhura.
Shkronja »ė« ka njė rol shumė tė veēantė dhe shumė domethėnės nė gjuhėn shqipe dhe shumė njerėz kanė probleme nė pėrdorimin e drejtė tė saj.
Shkruhen me »ė« tė gjitha fjalėt te tė cilat kjo zanore e theksuar i pėrgjigjet historikisht njė a-je tė ndjekur nga njė bashkėtingėllore hundore. Me *»ė« shkruhen edhe tė gjitha fjalėt e prejardhura ose tė pėrbėra, tė formuara prej tyre, pavarėsisht nga lėvizja e theksit: bėj, ēėshtje, dėm, dėmtoj, dhėmb, dhėmballė, dhėndėr, (kam) dhėnė, ėmbėl, ėndėrr, gojėdhėnė etj.
»ė« *- (e pa zė) tregon intonacionin, pra kur nė fund tė njė fjale qėndron shkronja »ė«, atėherė zanorja qė qėndron para »ė« lexohet gjatė.
p.sh. njė mollė - kėtu »ė« ėshtė pa zė, mirėpo shkronja »o« lexohet e gjatė (p.sh. te gjatė, »ė« ėshtė pa zė, ndėrsa »a« lexohet e gjatė, apo te fjala sigurt kėtu »u« lexohet shumė shkurt, andaj edhe nuk ka nė prapashtesė »ė«). Pa »ė« shkruhen edhe kur (pra ngase »u« e shkurtė), mot (ngase »o« e shkurtė) etj. etj.
Sqarim: nė gjuhen shqipe tė gjitha ata emra tė cilėt mbarojnė me »i« dhe »u« janė tė gjinisė mashkullore (Kush? lisi, bujku, bariu etj.) ndėrsa me »a« dhe »e« janė tė gjinisė femėrore (Adelina, baresha, ara, abetare etj.), kjo rregull ka shumė pak pėrjashtime.
»Ė« nė fund tė njė emri tregon gjininė femėrore, pra njė emėr femėror, qoftė emėr i veēan apo i pėrgjithshėm, ne rasėn emėrore merr prapashtesėn »ė«, si Adelinė, Kosovė, Prishtinė, Elirė, Afėrditė etj.
Pėr tė pėrcaktuar gjininė e njė emri, atėherė shto pyetjen nė rasėn kallėzore, *pra - kush?
*
p.sh. Emri lis - kush? Lisi - nga prapashtesa vėren qė ėshtė emėr mashkullor dhe shėnohet pa »ė« nė fund, pra vetėm LIS. Por kush? Adelina (pra emėr i gjinisė femėrore) pra me »ė« nė fund: Adelinė.
»ė«- tregon shumėsin p. sh. disa fėmijė, shqiptarė, Kosovarė etj. (natyrisht qė ka edhe pėrjashtime)
Kur ėshtė fjala pėr togfjalėsh (bashkimi i dy fjalėve), atėherė »ė« largohet nga mesi i togfjalėshit vetėm atėherė nė se fjala bashkė ngjitėse *fillon me zanore. p.sh. bukėpjekės - kėtu »ė« qėndron, sepse fjala pjekės fillon me bashkėtingėllore, pra me »p«. Nė tė kundėrtėn anulohet shkronja »ė« apo zanorja si p.sh. bashkautor.
Vazhdon
KAMPIONI99
Burimi:
1. Drejtshkrimi i gjuhės shqipe, Prishtinė 1974
2. Fjalor i gjuhės sė sotme shqipe, Tiranė 1980
3. Fjalor shqip gjermanisht, Langenscheidt, 1996