Rreth Sistemeve Operative

[ReniX]

Sistemi operativ



Në informatikë, një sistem operativ (shkurtuar në SO, ang. OS, Operating System) është programi kryesor dhe përgjegjës për kontrollin e drejtpërdrejtë dhe mbarëvajtjen e harduerit, që përbën një kompjuter dhe operacionet (veprimet) bazë.

Sistemi operativ përbëhet nga një sistem më vete i quajtur kernel (bërthama) dhe nga një numër programesh të sistemit. Qellimi i Sistemit Operativ eshte drejtimi i burimeve te sistemit te perpunimit dhe ehtësimi i komunikimit midis personit dhe makines.(kompjuterit)

Programet kompjuterike mund të ndahen në dy kategori kryesore:

• programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit[/*:m:2ryrdwe2]
• programet zbatuese qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre[/*:m:2ryrdwe2]

Bashkesia e Programeve te Sistemit njihet me emrin Sistemi Operativ (SO).

Aktivitetet e Sistemit Operativ

1. Drejtimi i kujteses masive (file system);[/*:m:2ryrdwe2]
2. Drejtimi i kujteses( memories) RAM;[/*:m:2ryrdwe2]
3. Drejtimi i proceseve;[/*:m:2ryrdwe2]
4. Drejtimi i nderfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit;[/*:m:2ryrdwe2]
5. Perdorimi njekohesisht i shume perdoruesve ne te njejten makine;[/*:m:2ryrdwe2]
6. Kryerje e njekoheshme e shume proceseve mbi te njeten makine.[/*:m:2ryrdwe2]

nga Enciklopedia

[ReniX]

Struktura e Sistemit Operativ

Sistemet Operative janë pergjithesisht te perbere nga nje bashkesi modulesh, sejcili me nje funksion te percaktuar. Modulet e ndryshme te sistemit operativ veprojne midis tyre sipas rregullave te percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines.

Drejtuesi i proceseve

Eshte moduli qe kontrollon sinkronizimin, nderprerjen dhe riaktivizimin e programeve ne punim te cileve iu atribuohet nje procesor. Drejtimi i proceseve behet ne menyra te ndryshme, ne varesi te tipit te perdorimit qe ben sistemi.

Programi qe kryen shperndarjen e kohes se CPU-se midis proceseve te ndryshme aktive, ne menyre periodike, quhet "Scheduler" (planifikues). Ne rastin e perpunuesve shume-procesore, drejton edhe bashkepunimin midis CPU-ve te ndryshme, te pranishme ne sistem.

Skedarizimi

Politikat e skedarizimit te perdorura nga scheduler janë te grupuara ne dy kategori te medha: Zëvendësues: CPU-ja ne perdorim nga procesori, mund te hiqet dhe ti kalohet nje procesori tjetr, ne cfaredo momenti;

Jozëvendësues : nese procesi ka filluar perdorimin e CPU-se nuk mund te nderpritet derisa ai vete te ndalet.

Sistemet Mono-Tasking (një detyrësh)

* Sistemet Operative qe bejne kryerjen e nje programi te vetem njihen me emrin mono-tasking (një detyrësh);
* Nuk është e mundur te nderpritet kryerja i nje programi për ti dhene CPU-ne nje tjeter programi
* Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS).

Sistemet Multi-Tasking (shumë-detyrësh)

Sistemet Operative qe lejojne kryerjen e njehersheme te shume programeve njihen si shumë-detyrësh (Windows-NT , Linux); Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i kalohet nje programi tjeter.

Sistemet Time-Sharing (kohë-ndarës)

Nje zhvillim i sitemeve shumë-detyrësh janë sistemet kohë-ndarës. Çdo program ne veprim kryhet periodikisht ne intervale te vogla kohe.

Nese shpejtesia e procesorit është mjaft e larte krijohet pershtypja e nje zhvillimi paralel te proceseve.

Drejtuesi i kujteses

* Organizimi dhe drejtimi i kujteses qendrore është pamja me kritike ne krijimin e nje SO;
* Drejtuesi i kujteses është moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e kujteses ne detyra (task) te ndryshme (për te kryer nje detyre është e nevojshme qe kodi i saj te futet ne kujtese);
* Koklavitja e drejtuesit te kujteses varet nga tipi i SO;
* Ne sistemet shume-detyresh mund te ngarkohen ne kujtese shume programe njekohesisht
* Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale

nga Enciklopedia

[ReniX]

Kujtesa Virtuale

* Shpesh kujtesa kompjuterike nuk është e mjaftueshme për te permbajtur te gjitha kodet e detyrave te ndryshme;
* Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate çast;
* Perdoret koncepti i kujteses virtuale.
* Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga kujtesa qendrore dhe te vendosen ne diskun kompjuterik ne zonen e quajtur zona e shkembimit (swap-it).
* Raporti i dimensioneve te zones shkembyese dhe e RAM-it është 3 : 1 (maksimum);
* Procesoret moderne zoterojne mekanizma harduere për te lehtesuar drejtimin e kujteses virtuale.

Drejtuesi i sistemit te dosjeve

Drejtuesi i sistemit te dosjeve (file system) është moduli i sistemit operativ qe ben drejtimin e informacioneve te ruajtura ne mekanizmat e kujteses masive. Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar.

Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:

* – Te jepet nje mekanizem për identifikimin e dosjeve;
* – Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave;
* – Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te kujtimit;
* – Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.

Organizimi

Gati te gjithe sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te sistemit te dosjeve. Elementi qe ben rigrupimin e shume dosjeve se bashku quhet drejtoria (directory); Bashkesia hierarkike e drejtorive dhe dosjeve mund te paraqitet nepermjet nje skeme grafike te drejtorive

Drejtuesi i mekanizmave te Hyrje-Daljes (Input/Output ose I/O)

Drejtuesi i mekanizmave te I/O është moduli i SO i ngarkuar me dhenien e detyrave mekanizmave qe bejne kerkesen dhe për ti kontrolluar. Nga ata varet cilesia dhe tipi i pajisjeve te lidhura ne kompjuter dhe te njohura nga sistemi.

Udhezuesi i pajisjeve (Device Driver)

Kontrolli i mekanizmave te H/N behet permes programeve te posaçme te quajtura udhezuesi i pajisjeve (Device Driver); udhezuesi i pajisjeve kryhet nga prodhuesit e mekanizmave qe njohin shume mire veçorite fizike.

Keto programe kryejne keto funksione:

* Bejne transparente veçorite tipike fizike te çdo mekanizmi;
* Drejtojne komunikimin e sinjaleve drejt mekanizmave;
* Drejtojne mosmarrveshjet, ne rastin kur dy ose me shume detyra duan te hyjne njekohesisht ne te njejtin mekanizem.

Nderfaqja e perdoruesit

Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma për ta bere sa me te lehte perdorimin e sistemit nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te hyrjes ne kompjuter merr emrin e nderfaqes se perdoruesit

* Nderfaqja tekstuale:
o komanda perkthyese (guacke - shell )
o Shembull MS-DOS
* Nderfaqja grafike (me dritare):
o Nxjerrja e programeve te ndryshme shfaqet ne menyre grafike permes dritareve
o Perdorimi i skicave e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;

nga Enciklopedia

[ReniX]

Sistemet e me te populluara në treg

Në treg janë të pranishëm një sasi e madhe sistemesh operative. Në të kaluarën prirja e shtëpive prodhuese të sistemeve të perpunimit ishte që të zhvillonin sisteme operative për arkitekturën e tyre, prirja e sotme është ajo a sistemave operative të përdorshëm në platforma të ndryshme. Kjo është lista e sistemeve më të njohur:

Sistema si UNIX

Janë sistemet operativë të lidhur me System V, BSD, Linux,Ubuntu dhe mbajne liçense: GNU, Open source (kod i hapur), Freeware, etj.
Këto sisteme janë edhe disa nga sistemet më të sigurtë dhe të fortë (të qëndrueshëm). Dhe pse perdorimi i tyre kryhesh vetem nga ekspertet e kompjuterave kohet e fundit perdorimi Linux eshte perhapur me nje ritem shume me te lart. Ubuntu eshte nje sistem operativ qe sfidon konkurrentet si Microsoft dhe Apple dhe qe ka nje perdorim ne shume persona mbare boten.

Microsoft Windows

Është sistemi operatv më i përhapur i krijuar nga Microsoft. Kulmin e suksesit e arriti me Windows Xp dhe tani shpreson te ndodhe e njejta gje me Windows Vista. Ne janar te vitit 2009 pritet te hidhet ne treg Windows 7. Sistemi Operativ i shtate (7) qe Microsoft programon. Te gjithe syte i kane nga Windows 7 pasi Vista nuk dha rezultatet qe perdoruesit prisnin dhe shume prej tyre preferuan je downgrade (zbritje) ne Windows XP

Apple Mac OS X

Një nga sistemet më të sigurtë dhe me te kendshem. Ka nje pamje dhe dritaret me efekte qe eshte nje kenaqsi te punosh mbi te. Pas problemeve qe kompania Apple pati, me Leopard ajo i ka gezuar te gjithe perdoruesit e Mac OS sepse eshte nje sistem operativ vertet cilesor.
Në Pranverë 2009 del versioni i ri Mac Os X 10.6 i quajtur Snow Leopard.

nga Enciklopedia

[pirro]

ReniX, faleminderit per keto informata vertet te nevojshme. Mirepo kishte me qene e mireseardhur sikur ta na spjegojshe pak se si keto sisteme operative i pranojn programet e ndryshme, psh. nese nje program dojm ta shkarkojm nga interneti, a mundet ai program qe te pranohet njejt ne te gjitha keto sisteme operative a po jo? dmth pyetja ime ka te beje keto se si jan te koordinuara keto gjana

flm

[ReniX]

Mire se edhe pirro!
Pergjigja e pyetjes tuaj eshte Jo. Nje program per Windows nuk mund te instalohet ne arkitekturen Linux dhe anasjelltas (perjashtoj rastet kur perdoren programe ndihmese ose java virtual machine) apo dhe çdo kombinim tjeter nuk do te funksiononte.
Nqs shkruajm nje program ne C++ ate duhet ta pershatim per Windows (versionin aktual), duhet pershtatur per Linux dhe per Mac OSx.

[kristimcs]

Reni shum faleminderit per keto Informacione