çarli çaplin

[Enkelejda_24]

Regjisori dhe aktori anglez Çarli Çaplin, lindi më 16 prill të vitit 1889 ishte një talent i jashtëzakonshëm, i cili shpenzoi jetën për t'i bërë njerëzit të qeshin dhe të mendojnë. Në moshën 20 vjeçare Çaplin inkuadrohet në ansamblin e Karnos, ansambël ky që kultivonte traditën angleze të pantomimës. Aty Çaplini mësoi të bënte akrobacione, të vallëzojë dhe tërë atë që i nevojitej për artin e tij pa zë. Ëndërronte t’a luante Romeon mirëpo në fillim të karrierës së tij, “Keystone” e angazhoi që të bëhej shakaxhinjë, dhe atë për 150 dollar në javë. Filmi i tij i parë xhirohet më 1914 me titullin “Gjallnia“.
Kur bota vuante pasojat e Luftës së Parë Botërore, shumë njerëz gjetën shpresë në filmat e tij, edhe pse pas komikes së tyre fshihej një jetë e trishtuar. Në një sondazh mbarëbotëror të drejtuar nga kritikë të filmit, Çaplini votohet si aktori më i madh i historisë së kinemasë.
Ai i dha komedisë një frymë të re në një kohë kur paniku i pasluftës, fashizmi dhe depresioni ishin pjesë e jetës, në Evropë dhe Amerikë. Ndërsa jeta e tij pas ekranit ishte e tronditur, dhe ndoshta ky ka qenë shkaku i frymëzimit të thënies së famshme së "Jeta është një tragjedi kur e sheh me lupë dhe komedi në rrjedhën e saj".
Një kohë Çaplini bëntë përpjekje që t’a ndërron kostumin dhe pamjen - kështu që në këtë kërkim ai në fillim bënte një mjekërr capi, kurse më vonë fiksohet si personazh me karakteristika kostimografike që do t’a përcjellin tërë jetën: gjysmë cilindër, këpucë tejet të mëdha, pantallona po ashtu të mëdha, redengotë tepër të ngushtë, përslluk të larmë, shkop të hollë dhe hecje karakteristike.
Filmi i parë regjinë e të cilit e ka bërë vet është filmi “I nxënë në kafene“. Në këtë film pikërisht hetohet lindja e një ylli të ri në botën e filmit.

Çaplin, absurdi i kohës

Më 1916, Çaplini për shumën 670.000 dollar nënshkruan konturat me kompaninë “Mutual“, dhe atë vetëm për 12 filma. Aty i xhiron mes tjerash këta tituj: “Çarli në shtëpinë e mallrave“, “Zjarrëfiksi“, “Aventuristi“, “Emigranti“, “Rruga e qetë“ etj. Gati të gjithë këta filma janë vepra mjeshtërore të Çaplinit dhe gjenialitetit të tij. Me filmat e tij dy rolësh, ai e tejkalon famën e Max Linderit. Montazha në këta filma është mjaft e thjeshtë dhe kryesisht mbështetet në planë të përgjithshme. Më 1946, gjatë xhirimit të filmit “Zotëri Verdu“, Çaplini deklaron: “Planet e përgjithshme më janë tejet të nevojshme sepse unë kur interpretoj, interpretoj me këmbët e mia si me fytyrën time. Unë jam vetë i pazakonshëm prandaj edhe nuk më duhen këndëxhirimet e pazakonshme.”
Çaplin gjatë karrierës së tij ka realizuar filma të cilët kanë lënë gjurmë në kinematografinë botërore si: “ Dita e shpagesës “, “Kërkimi i arit“m, “Cirku“, “Dritat e qytetit të madh“, “Kohërat moderne“, “Diktatori i madh“, “Zotëri Verdu“, “Dritat e skenës“, “Mbreti“ etj.
Gati në të gjithë filmat e Çaplinit, krijohet përmes imazheve një poezi e hidhur e vetmisë. Shihet fati i njeriut të hedhur në mes gjërave trishtuese të botës dhe paradokseve ku ka më së paku vend pikërisht njeriu. Në këtë lloj botë, njeriu i Çaplinit duket i vogël dhe i hutuar, duket i humbur në një babilon punësh të pakuptimta.
Që të jetë absurdi edhe më i madh, personazhi i Çaplinit këtë lloj bote e përballon me një optimizëm rrezatues. Ai jeton me shpresë sepse pos shpresës nuk ka asgjë tjetër. Me humorin e tij prekës, ai zbulon paradoksin e humanitetit duke e vënë njeriun bashkëkohor të “civilizimit modern“ në raporte tërësisht të dehumanizuara deri tek niveli i gjërave. Çaplini e kishte kuptuar dobësinë e njeriut përballë natyrës dhe ishte i bindur se humori është e vetmja mënyrë për t'i bërë ballë asaj. E qeshura, besonte Çaplini, lind prej kontradiktës. Spektatori shpërthen në të qeshura kur Endacaku e gjen veten herë pas here në situata të pavolitshme.
Përvoja e tij e hershme në jetë i pat mësuar se e qeshura dhe dhimbja janë të lidhura me njëra-tjetrën. Ai thoshte se në rini, romanin "Oliver Tuist" të Dikensit e mbante poshtë jastëkut. Kjo tregon se asnjëherë nuk e harroi fëmijërinë e tij të varfër. Regjisori Jean Cocteau, një nga artistët e talentuar të shekullit të njëzetë, thoshte se Çaplini e përdor të qeshurën si gjuhë universale për të gjithë popujt e botës, pavarësisht moshës dhe racës. Kurse regjisori Haëard Haëaks e quante "Don Kishoti i komedisë".
Aftësia e Çaplinit për të trajtuar probleme madhore duken qartë në filmin "The Great Dictator" (Diktatori i Madh, 1940) dhe "Monsieur Verdoux" (Zoti Verdu, 1947). Tek i pari ai luan njëherësh një berber të pafajshëm hebre dhe Hitlerin. E çuditshme të përfytyrosh se Çaplini, ndër njerëzit më të dashur të botës, dhe Adolf Hitler, vrasësi i i njerëzve në masë, të kenë diçka të përbashkët. Të dy kanë lindur në prill 1889 dhe mbajnë të njëjtat mustaqe.
Madje disa thonë së Hitleri i kopjoi artistit mustaqet për t'iu kundërvënë popullaritetit të tij. Në skenën e fundit të filmit, ai vështron nga kamera dhe i bën apel spektatorit "të luftojë diktatorin dhe të mos e humbasë besimin".




“Lolita” e inspiruar nga jeta e Çarli Çaplin

"Dritat e skenës" ishte i fundit dhe më mbresëlënësi film i Çaplinit. Në atë film ai i kthehet pas karrierës 40-vjeçare si aktor. Aty shprehet se "Jeta mund të jetë e mrekullueshme nëse ti nuk i frikësohesh asaj.
Gjithçka për të cilën ti ke nevojë është kuraja dhe imagjinata." Dhe ai mendonte se në jetë ka gjëra më të tmerrshme sesa vdekja, prandaj prej jetës nuk duhet hequr dorë.
Pas karrierës së suksesshme, jeta private e artistit ishte shumë e vështirë. Martesat me vajza shumë më të reja se ai në moshë, ia quajtën prirje e cila e kishte origjinën te fëmijëria e trazuar. Martesa e parë me aktoren Mildred Harris, 12 vjet më e re, përfundoi me divorc pas dy vjetësh.
Në moshën 35-vjeçare martohet me Lita Grey, 16 vjeç. (Shumë vite më vonë, shkrimtari Vladimir Nabokov, pohoi se romani i tij "Lolita" ishte frymëzuar nga marrëdhënia e Çaplinit
me Litën).47 vjeç martohet me Paulette Goddard, një aktore 24-vjeçare. Më në fund martesa e tij e katërt me 17-vjeçaren Ooana O'Neill, vajza e dramaturgut Eugene O'Neill zgjati deri në fund të jetës së Çaplinit, më 1977.
Në kohën e periudhës së Makartizmit, në Amerikë, Çaplini dyshohej si përkrahës i komunizmit sidomos për komedinë e tij të zezë "Dritat e Skenës" 1952. Vendimi për të ruajtur qytetarinë angleze u pa me dyshim nga autoritetet dhe FBI e ndiqte për evazion fiskal. Ndërsa diskutohej dëbimi i tij, autoritetet amerikane e ndaluan të hyjë në Amerikë kur ishte duke u kthyer nga pushimet me familjen. Më në fund vendoset në Zvicër ku xhiron dy filma dhe shkruan autobiografinë. Më 1972 i jepet Çmimi Oscar për karrierën, dhe autoritetet i japin leje speciale për të hyrë në Amerikë. Ceremonia e Oscarit do të mbetet e paharruar për pjesëmarrësit që këndonin me përulje temën e këngës së filmit "Kohët Moderne"