[align=justify]Poloniumi dhe pasojat

Ish agjenti rus Litvinenko vdiq para pak ditėsh nė Londėr, *por burimet e njė laboratori britanik thonė se nga elementi radioaktiv Poloniumi-210, qe shkaktoi vdekjen e tij, ndodhen te prekur edhe tre persona te tjere.

Poloniumi ėshtė njė element qė nuk zhduket lehtė. Nė fakt policia britanike gjeti gjurmė tė tij nė ēdo vend apo objekt ku kishte qėndruar ish-agjenti rus; hotel, restorant e shtėpi, para se ai tė shtrohej ne spital.

Gjithashtu, tė gjithe ata qė kanė qėnė nė kontakt me Litvinenkon janė thirrur pėr analiza. Shumė dyshime jane krijuar nėse vdekja e ish agjentit rus ishte e rastėsishme apo e qėllimshme. Por njė gje duket *qartė se kushdo qė e kreu atė, duhej tė kishte qėnė ekspert dhe me kontakte nė nivele tė larta.

Gaia Vince e revistes New Scientist, thotė se Poloniumi mund tė prodhohet vetėm nė laborator bėrthamor ku ai *bombardohet me neutrone. Duket se prodhimi i tij nuk eshte i thjeshtė. Pėr kėtė duhen njohuri e kėrkohen mjete.

Poloniumi-210 shkakton njė vdekje tė ngadalėshme, nėse njeriu bie nė kontakt me te. Doktor Roger Koks ėshtė ekspert pėr materialet radioaktive. Ai thotė se Polonium 210 hyn nė organizėm nė mėnyra tė ndryshme; nėpėrmjet inxheksionit, ushqimit, frymėmarrjes ose nėpėrmjet nje plage tė hapur kur bie nė kontakt me tė. Pastaj ai pėrhapet me shpejtėsi nė trup, duke zėnė vend nė thuajse tė gjitha organet. Shenjat e prekjes nga Poloniumi 210 janė tė ngjashme me ato kur njė njeri preket nga rrezatimi, nė formė djegiesh nė lėkurė.

Poloniumi u zbulua nė vitin 1897 nga shkencėtarėt Mari e *Pierr Kuri. Mari Kuri vendosi ta quaj elementin e ri, Polonium, pėr nder tė atdheut tė prejardhjes sė saj, Poloni. Ky emertim ngjalli reagime tė ashpra nė atė kohė, pasi Polonia ndodhej nėn kontrollin rus, prusian e austriak. Atėhere askush nuk e kishte parashikuar, se jo vetėm emri, por edhe pėrdorimi i Poloniumit do tė bėhej njė ditė shkak pėr reagime tė tjera, si keto qe jane shkaktuar nga vdekja e ish agjentit rus. Para se te vdiste, Aleksander Litvinenko akuzoi Kremlinin pėr helmimin e tij, akuzė qė Moska e ka hedhur poshtė.

Cigaret sot me nivel mė tė lartė nikotine

Per vite me radhe, firmat e duhan-cigareve kane kane shpenzuar shuma tė mėdha pėr reklama televizive qė u bėjnė thirrje njerėzve pėr t’a lėnė duhanin dhe tė rinjėve qė tė mos e fillojnė atė.

Por ne raportin e koheve tė fundit tė lėshuar nga *agjencia e shendetit publik prane shtetit Masaēusets thuhet se ndėrsa reklamat kunder duhanit vazhdojnė po kėshtu vazhdon tė rritet edhe niveli i nikotinės nė cigare. Sipas raportit, nga viti 1998 deri ne vitin 2004, niveli i nikotinės nė cigare ėshte rritur 10 perqind.

Profesor Stanton Glantz thote se tė dhėnat e studimit janė tepėr shqetesuese. Personat qė pinė cigare me duhan tė butė shpresojnė t'a pakesojnė sasinė e nikotinės qė thithin nė mushkėri. Por studimi tregoi se sasia e nikotinės ishte e njejtė nė tė gjitha llojet e cigareve pėrfshi ato aromatike, tė buta, ose shumė tė buta.

Profesor Stanton Glantz thotė se kjo tregon se cigarja mund tė fillohet lehte por ėshtė shumė veshtire pėr ta lene atė. Gjatė studimit, ekspertėt vunė re se tė rinjte parapėlqejnė mė tepėr cigaret Marlboro, Newport dhe Camel, por kėto janė edhe llojet e cigareve qė sot pėrmbajnė mė shumė nikotinė krahasuar me pak vjet me parė. Ndėrsa nikotina nė llojin e cigareve Cool ėshte rritur 20 pėrqind. Studimi vetėm konstaton shtimin e nivelit tė nikotinės por nuk shpjegon pėrse ky nivel ėshtė ėshtė rritur.

Shikimi dhe perceptimi

Nė njė mbrėmje, ku tė rinj e tė reja mbidhen pėr t’u njohur ata kanė vetėm pak minuta pėr tė zgjedhur kush mund tė jetė i pėrshtatshėm si shok a shoqe. Gjuha trupore, gjestet, mund tė thonė shumė. Por ato edhe mund tė moskuptohen ose tė kuptohen gabim. Pėr shembull si mund t’a dallosh ngėrdheshjen nga buzėqeshja.

Psikologu David Duning pranė universitetit Kornell, thotė se dihet qė deshira pėr diēka afekton edhe menyren se si ne e shohim atė. Nga tė dhėnat e jetės sė pėrditėshme dhe nė laborator, jane nxjerė pėrfundimet se njerėzit mendojnė atė qė duan tė mendojnė dhe jo atė qė duhet. Doktor Duning thote se pas eksperimenteve ėshtė arritur nė pėrfundimin se perceptimi mund tė ndikohet nga gjera qė nuk shihen apo nuk ekzistojnė, dhe nė disa raste njerėzit kthehen nga tė tjeret pėr t’u siguruar nese edhe ata shohin tė njėjtėn gjė ose jo. Me kėtė tezė, shkencetaret sikur mbeshtesin thėnien e vjeter se bukuria e njė objekti apo njė personi ėshtė nė sytė e atij qė e shikon atė.

nga Astrit Lulushi
Zeri i Amerikes, Washington[/align]